İmdi, Hegel’in göz önünfe tuttuğu İnsan, Eski Yunanlıların miras bıraktıklarına inanılan İnsan değildir. Antikçağ geleneğinin bu sözde İnsanı, aslında, katıksız olarak doğal (= özdeş) bir varlıktır ve özgürlükten (= Olumsuzluk) de, tarihten de, gerçek anlamda bireysellikten de yoksundur. Bu İnsan, tıpkı hayvan gibi, gerçek ve etkin varoluşuyla,
Dinin bilgelikten ayırımı şuradadır ki bilgelik dünyanın şan şerefine, yürekliliğine, malına kayıtsız kalmayı buyururken, din daha çok dünyadan payını almakta, şan şeref ve saygınlık ardında koşmaktadır. Din çok verimsiz olabilir: bu bilinen birşeydir. Bu nedenle dinin yalnız kafalarda değil, aynı zamanda gönüllerde olması, insanın tüm yaşamında
Aristoteles, Elea filozoflarının «varlık birdir» savını öne sürerlerken «bir» ve «var» (ya da «dır») sözcüklerinin değişik anlamlarını birbirine karıştırdıklarını ve bir kez bu anlamlar açıklaştırıldığında savlarının çeşitli mantıksal güçlüklere götürdüğünü ortaya koymaya çalışıyor. ¹ Herhangi bir şeyin «bir» olduğu, hangi anlamda ileri sürülebilir? Aristoteles birbirinden farklı üç anlam saptıyor : « ... (a) sürekli olan birdir, (b) bölünmez olan birdir,
ayrıca (c) özce aynı olan şeylerin de (örneğin «içecek» ve «içki») bir olduğu söylenir.» ²
1. Fizik, I. Kitap, Bölüm 2 ve 3
2. 185b7
İlerleme genellikle bir bilinç basamaklanışı biçiminde olur. İnsan yaşama, bir çocuk olmanın dünya ve kendisine ilişkin belli belirsiz bilinciyle başlar: Bili- yoruz ki, kendinde ve kendisi için ne olduğunun bilgisine varıncaya değin, empirik bilincin birçok basamağını tırmanması gerekmektedir. Çocuk duyu deneyiyle başlıyor: ancak buradan yola çıkarak insan, genel tasarımlar basamağına, oradan kavrama basamağına varıyor, bundan sonra nesnelerin ruhunu, onların asıl doğasını tanıması olanaklı oluyor. —Tinsellik söz konusu olunca, çocuk ilkin anne babasına, ona doğru yolu gösteren kendi çevresine güven duyarak yaşıyor: Belirleyici özelliği, insanın bağımsızlık ardına düşmesidir, dayanağını kendinde bulması, haklıyı, töreli, özünde yapılması gerekeni kendi bilincinde tanımasıdır. Özce önemli olanın ne olduğu konusunda insan bilinci başka belirlenimler de taşır. İlerlemenin bir bilinç eğitimi olması, bunun salt niceliksel birşey olmadığını, özsel-olana tırmanan çeşitli ilişki basamaklarını içerdiğini gösterir. s.162