Dinler, felsefe, ilimler, ahlak, edebiyat, güzel sanatlar değişim veya gelişmeye tabidir. Manevi medeniyette en yakın tesir, insanın fikir faaliyetidir. İhtimal insanın fikir faaliyetine tesir eden etkenler, fikirden ziyade madde sahasında aranılmalıdır; "manevi kültür, maddi kültürden doğar" diyenler gittikçe çoğalıyor.