Son tahlilde, Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal'in isyanları dahil olmak üzere, Şeyh Bedreddîn hareketinin geniş ölçüde Yahudi mesiyanizmi, Hıristiyan millenarizmi ve Müslüman mehdiciliği temelinde birleşen, Batı Anadolu (Ege Bölgesi) ve Balkanlar'da iç içe geçmiş üç dinin heterodoks kesimlerine mensup bir sosyal tabana dayandığı ileri sürülebilebilir. Bunların dışında kalan isyancıların ise, saltanat mücadeleleri yüzünden fetihlerin durmasıyla ganimetlerden yoksun kalan uc gazileri, timarları ellerinden alınan sipahiler, Osmanlı fetihleri sebebiyle toprakları ellerinden giden Hıristiyan feodallerdir.
Sayfa 245Kitabı okudu
Dava arkadaşları Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal'in de bütün mücadelesi "kimsenin bu benim malımdır diyemeyeceği bir dünya" kurmak içindi yalnızca.
Şeyh
Bedreddîn isyanının tipik bir mehdici (mesiyanik)
hareket mahiyetini taşıdığı rahatlıkla söylenebilir. Gerçi
isyanın bu niteliği konusunda kaynakların hepsinde tam ve kesin bir kayda rastlanmıyorsa da, bu türden, farklı dinlere ve etnik kesimlere mensup insanları bir araya
getirebilen, ileri sürüldüğüne göre de eşitlikçi, iştirakçi
yani
Bedreddîn, böyle uzun bir arbedenin sonunda Osmanlı tahtını eline geçirerek siyasal otoriteyi yeniden kurmakla uğraşan Çelebi I. Mehmed'in saltanatının ilk yıllarında, 1416'da Rumeli topraklarında ayaklanmıştı.Osmanlı kaynakları, bizzat Şeyh Bedreddîn'in yönettiği Rumeli'deki ayaklanmadan evvel, Batı Anadolu'da önce Börklüce Mustafa, arkasından Torlak Kemal adlarında Şeyh Bedreddîn'e mensup kim oldukları üzerinde bugüne kadar detaylı bir şekilde durulmamış iki kişinin birbiri peşi sıra giriştikleri isyanlardan bahseder. Bu isyanların Şeyh Bedreddîn hareketiyle doğrudan bağlantılı olup olmadığı konusunda kaynakların verdiği bilgiler müphemdir. Aslına bakılırsa Osmanlı kaynaklarının hemen tamamı, bu iki şahsiyeti Şeyh Bedreddîn'in halifesi olarak gösterir.
Şeyh Bedrettin
Musa Çelebi, Edirne’de idareyi ele geçirdiğinde dönemin önemli âlimlerinden Şeyh Bedreddin’i kadıasker olarak tayin etmişti. Çelebi Mehmed kardeşini mağlup edince, Şeyh Bedreddin’i görevinden aldı ve ona maaş bağlayarak İznik’e sürdü. Şeyh Bedreddin, Börklüce Mustafa’yı Aydın ve civarına gönderdi. Börklüce Mustafa, bölgede geniş bir taraftar kitlesi toplayınca devlet için tehlike oluşturdu. Durumun farkına varan Şeyh Bedreddin, İznik’ten kaçıp Kastamonu’ya gitti. İsfendiyaroğulları’ndan destek bulamayınca Dobruca’ya geçti.
Osmanlı kuvvetleri harekete geçerek Karaburun’da bulunan Börklüce Mustafa ve Manisa civarında bulunan Torlak Kemal’i mağlup ettiler. Bâyezid Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri de Rumeli’de Şeyh Bedreddin’in çevresindeki adamları dağıtıp şeyhi yakaladılar. Sultan ulemadan bir meclis kurarak Şeyh Bedreddin hakkında karar vermelerini istedi. Ulema, Şeyh Bedreddin’in öldü rülmesine karar verdi ve Bedreddin Simâvî 18 Aralık 1416’da Serez’de asıldı.
Börklüce
Mustafa, köylülerle ilişki kurdu ve görüşlerini kabul ettirdi. Böl-
gedeki Hıristiyan halkla da dostluk kurdu. Ve bir kısım topraklar-
dan ağa-bey takımını atarak, toprağı hep beraber işlemeye, sos-
yal adaleti uygulamaya, kardeşçe yaşamaya başladılar. Durumdan
endişelenen Sultan Mehmet, Saruhan (şimdiki Manisa) valisini
üzerlerine gönderdi. Teşkilatlanmış köylüler valinin kuvvetlerini
Karaburun’un dar geçitlerinde tepelediler
Şeyh Bedreddin de
tam böyle bir zamanda ortaya çıkmıştır. Son sahnede: Mehmet
Çelebi, oğlu Murat ve Beyazıt Paşayı, bu özyönetimlerin üzeri-
ne gönderdi, bunlarla çarpışıldı. On bin kişinin sekiz bini savaş
alanında öldürüldü, Börklüce Mustafa dâhil, iki bin kişiyi de esir
ettiler. Ve bu insanları sıraya dizerek, bizatihi Şehzadenin ve Beya-
zıt Paşa’nın denetiminde, Börklüce Mustafa’yı sağ bırakıp, ellerin-
den ayaklarından çivi çaktılar (çarmıha çivilediler).
Börklüce, başına börk takmak
demektir. Börklüce (Mustafa) Osmanlı ordusunda askerdi. Os-
manlı sultanı onun gözünün önünde birçok esir askerin kafasını
kestirtti. Börklüce gördüğü karşısında travma geçirdi ve sultan-
lığın çok zalim bir şey olduğuna dair fikirler oluşmaya başladı.
Şeyh Bedreddin zamanında yaşayanlardan biri de İbni Hal-
dun’du ve büyük ihtimalle Mısır’da görüşmüşlerdi. Arkadaşlar,
Şeyh Bedreddin, isyanı planlamıştır. Bazılarının iddia ettiği gibi,
müritleri, Torlak Kemal ile Börklüce Mustafa isyanı yapmış da, o
da bunların belasına idama gitmiş değildir. Ta Mısır’dan döner-
ken, zihninde bir proje vardı.
şeyh bedrettin - mehmet çelebi
Musa Çelebi, Edirne’de idareyi ele geçirdiğinde dönemin önemli âlimlerinden Şeyh Bedreddin’i kadıasker olarak tayin etmişti. Çelebi Mehmed kardeşini mağlup edince, Şeyh Bedreddin’i görevinden aldı ve ona maaş bağlayarak İznik’e sürdü. Şeyh Bedreddin, Börklüce Mustafa’yı Aydın ve civarına gönderdi. Börklüce Mustafa, bölgede geniş bir taraftar kitlesi toplayınca devlet için tehlike oluşturdu. Durumun farkına varan Şeyh Bedreddin, İznik’ten kaçıp Kastamonu’ya gitti. İsfendiyaroğulları’ndan destek bulamayınca Dobruca’ya geçti. Osmanlı kuvvetleri harekete geçerek Karaburun’da bulunan Börklüce Mustafa ve Manisa civarında bulunan Torlak Kemal’i mağlup ettiler. Bâyezid Paşa komutasındaki Osmanlı birlikleri de Rumeli’de Şeyh Bedreddin’in çevresindeki adamları dağıtıp şeyhi yakaladılar. Sultan ulemadan bir meclis kurarak Şeyh Bedreddin hakkında karar vermelerini istedi. Ulema, Şeyh Bedreddin’in öldürülmesine karar verdi ve Bedreddin Simâvî 18 Aralık 1416’da Serez’de asıldı.