Tanrısız ahlâkın mümkün olması ile ilgili sorunsal muhteme- Jen her zaman teorik bir tartışma olarak kalacaktır. Çünkü bu, uygulamada tetkik edilemeyecek ve herhangi bir tarihi dene- vin referans gösterilemeyeceği bir tartışmadır. Bunun basit bir nedeni vardır; insanlık tarihi boyunca tamamen dinsiz bir top- luluğa rastlanmamıştır, benzer bir durumla ilgili tecrübemiz de yoktur. Resmi kabul görmüş ateist ideolojilere dayanarak genç nesilleri dine karşı büsbütün bir ilgisizlik hatta nefret içinde yetiştirilen toplumlar bile, dinsiz ahlâk var mıdır veya salt ateist kültür ve salt ateist toplum mümkün müdür sorusu- na kesin bir cevap teşkil edemezler. Bu tür toplumlar da, tüm çabalarına ve etraflarına ördükleri tüm duvarlara rağmen, za- man ve mekânın dışında kalamazlar. Sayısız şekillerde akse- den geçmiş ve kasıtlı veya kasıitsız olarak etki eden dünyanın geri kalanı burada mevcuttur. Açıkça iddia ediyorum ki men- supları din hakkında büsbütün bir bilgisizlik içinde yetişen bir toplumda, davranış kuralları, hukuk, insanlar arasındaki ilişkiler ve toplum düzeni, bugün tanıdığımız ve gerek dindar addedilen gerekse ateist anlayışın güçlü etkisinde olduğu bili- nen toplumlarda rastladığımız her şeyden katiyetle farklı ola- caktır.' Gerçek bir ateist toplumun ideallerini veya hukukunu öğrense, yahut tutarlı bir ateist dünya manzarasıyla birdenbire karşı karşıya kalsa belki birçok dinsiz dengesini kaybederdi.
Sayfa 209 - Ketebe YayınlarıKitabı okudu
_Bazı insanlar kendi güneş sistemlerinde yaşarlar. Onları orada ziyaret etmek gerekir.
_En derin denizlerde boğula boğula becerirsin tek bir nefesle yaşamayı. En yüksek uçurumlardan düşerken öğrenirsin uçmayı. En derin yaralarla başlar en derin gülücükler.
_Sevdiğiniz insanları düşünüyorsunuz, ama daha derine inin, sonunda sevdiğinizin onlar
Biz Kardeş Değiliz
Tanrının bıraktığı yerden biz başlayalım
Üç milyar insanın yarısını sen öldür yarısını ben
Üç kişi kalsak yetişir yeryüzünde
Yaklaş bana
Seninle kardeş değiliz
Hüzünle karışık sevinçlerinden kurtul artık
Arzuların o belli belirsiz sıcaklığını sev
Biliyorsun
Önce Tanrı insanı yarattı
Sonra insan sevgiyi
Ne yapsak boş
Ne kadar çabalasak
Tanrısız ahlâk meselesi, büyük ihtimalle ebediyyen tatbikatta tetkiki mümkün olmayan veya herhangi bir tarihî tecrübeye dayanmayan nazarî bir tartışma mevzuu olarak kalacaktır. Çünkü tarih boyunca tamamen dindışı bir tek toplum bilinmediği gibi, benzerî durumla ilgili tecrübemiz de yoktur. Kuşakları, resmen kabul edilmiş ateist ideolojiye istinaden, dine karşı tamamen ilgisiz ve hatta nefret içinde eğitilen toplumlar bile, dindışı ahlâk var mı veya sırf ateist kültür ve ateist toplum mümkün mü sorusuna itimada şayan bir cevap olamazlar. Böyle toplumlar da, bütün çabalara ve kendi etrafında ördükleri duvarlara rağmen, mekan ve zamanın dışında kalamazlar. Sayısız şekilde yansıyan mazi, tümüyle ve keza isteyerek veya kendiliğinden tesir icra eden dünyanın öbür kısmı, burada da varlığını sürdürmeğe devam etmektedir.
Açıkça iddia ediyorum ki, mensuplari din bakımından tam bir bilgisizlik içinde büyümüş olan bir toplumun davranış kaideleri, hukuku, in- sanlararası münasebetleri ve sosyal düzeni, tanıdığımız ve kendini dine bağlı telakkî eden memleketlerde ve keza kendini umumiyetle ateist anlayışının kuvvetli tesiri altında bilen öbür bölgelerde rastlamakta olduğumuz herşeyden, göze çarpacak kadar, farklı olacaktı.
