- Peki, Osmanlı Devleti'nin resmî dîni İslâm, Anayasası Kur'ân değil miydi. Padişah, bu Kitap ve Anayasa'ya göre Devlet'i yönetmekle mükellef değilmiydi?
Evet, aynen dediğiniz gibiydi. Devletin "resmî dîni" vardı, anayasa ve kanunlar, herşeyden önce, bu dîn ve inançlara dayanıyordu. Devletin yönetimi, bir "hânedana" bırakılmıştı. Tıpkı, bugünkü İngiltere gibi!.. Tıpkı, bugünkü, Belçika, Hollanda, Danimarka gibi...
- Ne diyorsunuz, bu saydığınız Avrupa ülkeleri "lâik" değil mi diyorsunuz?
- Evet, öyle diyorum! Bu saydığım ülkelerden hiç biri "lâik" değildir, herbirinin bir "resmî dîni" vardır. Fakat, aynı zamanda bu devletler, artık "teokratik" de değiller. Bunlar da tıpkı Osmanlı Devleti gibi, "resmî bir dîne" sahip oldukları halde, "dîn ve vicdan hürriyetine" büyük değer verirler, "Kilise"lerine büyük saygı duymakla birlikte, "devleti" ruhbanlar sınıfına bırakmazlar.
