Cezmi; Türk edebiyatında tarihî roman türünde kaleme alınmış ilk örneğidir Namık Kemal bu eserini aslında iki cilt olarak planlanmışsa da sadece birinci cildi yazılabilmiştir.
Cezmi, Osmanlı İmparatorluğunun Padişahı II. Selim Döneminde İranlılarla yapılan savaşta yer alan vatansever bir asker olan Cezmi’nin, başından geçenleri anlatıyor roman her ne kadar tarihi roman özelliğini taşısa da içinde sürükleyici bir aşk hikâyesi güzel mi güzel şiirleri de bizlere sunmaktan geri kalmıyor Namık Kemal eserinde ciddi anlamda okuyucuya tarihi bir kaynak niteliğinde bilgiler veriyor ve eserdeki bütün şahsiyetleri gerçekte yaşamış kişilerden oluşturmuştur. Eserde ana düşünce olarak romanın ana kahramanı olan Cezmi’yi genç, cesur, vatanını ve milletini her şeyden çok seven bir karakter olarak öne çıkarırken, topluma "herkes vatanı için elinden gelen her şeyi yapmalı, hatta canını bile seve seve vermeli" mesajı vermek ister ve ayrıca eserde Osmanlıcılık ve İslamcılık fikir ülküsü üzerinde de durulmuştur.
Türk Edebiyatının en büyük şahsiyetlerinden olan Namık Kemal gibi bir kişilik bazı yazar olduğundan da şüphe duyduğumuz Türk veya yabancı yazarlar kadar değer görmüyor maalesef bu da bizim en büyük ayıbımız İnşallah edebiyatımızda önemli kişiliklere hak ettiği değeri en kısa zamanda veririz. Keyifli okumalar.
Top patlasın ateşleri etrafa saçılsın
Cennet kapusu can veren ihvâna açılsın
Dünyada ne bulduk ki ölümden de kaçılsın
Gavgâda şehdetle bütün kâm alırız biz
Osmanlılarız can verir nâm alırız biz
(Namık Kemal-Vatan Şarkısı Şiiri)