Tabiatı kötü olan ahalinin
Fenalık kökleri nasıl temizlensin?
Tasavvufta, Allah'a vuslatın gerçekleşmesini, O'na olan aşk tutkusuna bağlayan, tasavvufi anlayışını ve hâlini ilâhî aşk üzerine temellendiren Xanî, tarîkat geleneğine tutucu bir bağlılık göstermeyen üveysî meşreb bir mürşîddir. Bu mürşîdliğini Dîwan'nın- daki Mem ve Zîn kahramanlarına yüklediği misyonda açıkça ifade etmektedir; o, bir mürşîdin halvetine girmeden de Allah'a ulaşmanın mümkün olduğunu söylemektedir
Sayfa 322Kitabı okudu
Xanî'ye göre rûh-beden ilişkisi
Xanî'nin Mem û Zîn adlı dîvânında gerçek aşkı arayan kahramanı "Mem"in çektiği çile, seyr u sülük sürecinin bir aşamasıdır. Mem, bu seyirde çileler çekerek, badireler atlayarak ilâhî aşkı bulup vuslata erecektir. Onun için bu mukaddes yolculukta ten/be- den ister çürüsün ister yırtılsın, kalb, gam deryasında boğulsa da, bu hakikatin gereği adalettir, zulüm değildir. Aslında Mem'in âşık olup istediği Zîn değil, Zîn'deki ilâhî aydınlanmadır. Xanî'ye göre, aşk için çekilen çilenin neticesinde "ölünüz" makamına ulaşılır. Bu makamda, "Ölmeden önce ölünüz” sözü gereğince oluşur. Bu makamın sonunda nefs/benlik mükemmel bir şekilde durulaşır, kalp tamamen tasfiye olur, ruhun aynası nûr akseden bir hâle dönüşür. Sonuçta benlik, gönül ve cân bir arada temizlenmiş olur. Ona göre, ilâhî aşkı yaşayanlar, mekân kabul etmeyen kişilerdir. Onlar, aslında mekân üstü mekânlarda yürüyeceklerdir. Bu yürüyüşün tanıkları da, büyük meleklerdir. Zira sûfinin sahip olduğu rûh sürekli hâl ve makâmlarda seyahat etmektedir. Çünkü bu rüh mekânlar kabul etmeyen ulvî bir rûhtur
Sayfa 317Kitabı okudu
Xanî'de aşk anlayışı
Eğer kişi kendi ilâhî edebi- ni korumazsa, Allah'ın huzuruna mahcup bir şekilde varacaktır. Xanî'ye göre, mükemmellik sınırının üstünde olan aşk, kaynağından temiz ve duru bir şekilde çıkan su gibidir. Bu sebeple Allah onu koruyup, kendisine masîva kirinin bulaşmasını engelliyecektir. Zira aşk, insana Allah'ı gösteren tek ayna olduğundan güneş gibi ilâhî güzellikleri yansıtan tek cevherdir. İlâhî cevheri yansıtan bu ayna hiç tükenmeyen bir hazinedir. Xanî, ilâhî aşk ile mecâzî aşk arasında sevginin kaynağı açısından bir fark görmemektedir
Sayfa 315Kitabı okudu
Xanî, ilâhî aşk kahramanı Mem'in zindana atılışını, mükemmel bir aşka kavuşmanın nedeni olarak gösterirken, kâmil bir aşka ka- vuşmayı da, ebedî vuslatın bir nedeni saymaktadır. 1016 Âşık Mem ile Ma'şûk Zîn arasına engeller koyan Bekir'in asıl görevi, aşklarının diri kalması ve yok olmaması için iki âşık arasına engel koymasıdır. Aynı şekilde Bekir'in eziyetlerinin nedeni de, onların Allah'ın ni- metlerine kavuşmaları içindir. Bekir bir yerde imtihan sebebidir
Sayfa 309Kitabı okudu
Bu tasavvufi eser, Xanî'yi Kürt milliyetçilerinin nezdinde önemli bir konuma getirmesinin başlıca sebebi, o zamanların etkin ve zarif dili olan Farsça ya da kültürel emperyal dil olarak kabul edilen Arapça olark değil, Kürtçe olarak kaleme alınmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca Mem û Zîn'in ilk şiirlerinde Kürt dilinin önemine ve yazılı dil olarak kullanılma gerekliliğine vurgu yapılması Xanî'yi milliyetçilerin gözünde farklı ve ayrıcalıklı bir konuma getirmiştir. Birçok Kürt araştırmacısının da iddia ettiği gibi, Xanî'yi Kürt milli- yetçisi, şövenisti ya da ırkçısı olarak tanımak tamamen gerçek dışı ve bilimsellikten uzak bir savdır. Birçok araştırmacı Xanî üzerinde yapılan çalışmaları o kadar politize ettiler ki, işi gerçeğinin dışına taşımaya çalıştılar. Mesela Erzurum'daki Rus konsolos Alexandre Jaba'nın ricasıyla 1850 yılında, Kürt edebiyatının ilk kısa incele- mesini yazan, Mele Mahmûdê Bayezîdî, Mem û Zîn'e "kitêbekî aşiq maşûqan/ma'şûk ve âşıkların kitabı" der. O, Xanî'nin edebî yetene- ğini metheder ve tüm Kürt yazarlarının en ünlü ve en değerli şairi olduğunu söyler. Fakat Xanî'nin edebî olmayan en önemli erdem- lerinden olan tasavvufi anlayışından hiç sözetmez.
Sayfa 301Kitabı okudu