Yalnız Kadınlar Arasında

7.12.18/02.59


Oturuyorum. Eski bir orta sehpanın çevresine dizilmiş koltuklar, yerdeki eski halı ve karşı duvara sabitlenmiş televizyonun dışında mobilyası bulunmayan, neredeyse çıplak bir odadayım. Gözlerim, ne zaman baksam farklı bir şeylerden bahsediyor olan ekranda. Herhangi belirli bir şey görüyor olup olmadığımdan emin değilim, birbirine karışmış renkler ve boğuk sesler var yalnızca algıladıklarımda. Olabilecek en normal akşamlardan birini yaşıyor olmam gerektiği düşüncesi geçiyor zihnimden, bir saniyenin hatta belki salisenin bilmem kaçta kaçı kadar kısa bir zaman diliminde. Gözlerim devinimlerini sürdürüyorlar; sıvasız, soluk sarı renkteki duvarlar, sağa sola çarpa çarpa kenarları aşınmış olan sehpa, çıplak beton zeminin tek süsü olan ince kilim ve sıkça oturulan yerleri hafifçe çökmüş olan koltuklar giriyor sırasıyla görüş açıma. Tüm bunlar, bu 'şeyler' birer nesne olmanın ötesinde bir anlam ifade etmiyorlar benim için. Sadece varlar. O kadar. Mekândan da zamandan da kopuk durumdayım aslında, elimde geçmişimi gömdüğüm minik bir kutu var. Kollarını parmak boğumlarıma kadar çektiğim siyah hırkaya sarınıyorum iyice. Aralık soğuğu yalnızca bugünden gelmiyor.

Yüreğimde eski bir hikâyeden kalma, artık hissedilemeyen fakat unutulmamış duygular var. Gözlerimi kapatıyorum. Sonbaharla ilgili şeyler oynuyor göz kapaklarımın ardındaki sinemada. Tam olarak ne olduklarını bildiğimden emin değilim, sadece sonbahar var işte. Yavaş yavaş güze dönen mevsimin son günlerinin; pastırma yazlarının tadını çıkarmak için bahçede geçirilen çocuk saatlerim belki..
Gözlerimi açıyor, oturuşumu değiştirip dizlerimi kendime çekiyorum. Kutu koltuğa bırakılıyor, şimdi parmaklarının arasında küçük bir kağıt parçası var yalnızca; üzerinde yazısını ne zaman görse kendine söylenen birinin eğik ve karakteristik el yazısıyla yazılmış birkaç satır..

"Karahindiba mutluluğu simgeler derler. Havada uçuştuğunu gördüğümüz tohumları da mutluluğu taşıyor olmalı.
Peki sen, sen nasıl hissediyorsun?"

Karahindiba tohumları bana gitmeyi, yolculuğu, yüreğime dolacak olan o serüven hissini, özgürlüğü ve yegâne kurtuluşu -ölümü- anımsatıyor. Bir kopabilsem köklerimden, belki cansız kalacağım fakat özgür de olacağım. Özgürlük ne ki? Tüm bunlar -macera yaşamak isteği, serüven hissi ve özgürlük çabası falan filan- ne için? "Ölünecek tek bir gün için bunca zaman yaşamak niye?" diye soruyordu birileri, belki bir kitabın yazarı belki şurada burada gördüğüm biri. Ölemediğimiz için mi nefes almayı sürdürüyoruz sahiden?

Çenem dizlerime yaslı, gözlerim "nasıl"ın kıvrık s'sine odaklı. Bu minik harf bir sürü şey söylüyor sanki, bir yığın gevezelik. Fakat gözlerimi ondan ayıramıyorum yine de. Diğerleri de en az onun kadar konuşkan ama sanki.. sanki hesap soruyor bana o "nasıl". Verecek cevabım var mı? Harfin kıvrılan boynunu kırmak istiyorum.
Odanın geri kalanı bulanık.

Üşüyorum, daha sıkı sarınıyorum kendime.
Niçin olaylar yaşandıkları anlarla kalmıyor? Hiç yaşanmamış yıllara bile damgalarını vuruyorlar. Günler beraberlerinde geçmişleri de getiriyorlar.
Aralık güzel bir ay değil.

Sarılan insanlar ve hıçkıra hıçkıra ağlanan bir koridor geliyor gözümün önüne. Hattın öteki ucunda, kilometrelerce uzakta bir yerde çaresizliğinden sigara üstüne sigara yakan bir adam var. Limanlar da, şehirler de kadınlar da terk edilmek, yalnız bırakılmak için herhâlde. Güneşin batışı doğuşundan daha güzel, yürek canı acırken hissettiriyor varlığını. Yürekler acıdan korkmamalı diyordu bir kitapta birileri; acının düşüncesi kendisinden daha tehlikelidir diye. Oysa biliyor mu ki, yürekler de ölür?

Verdiğim nefesle beraber hareketlenen kağıt çekiyor yeniden dikkatimi kendi üzerine. Mutluluk bedellerden ibaret değil mi ki diye düşünüyorum. Bedeller; acılar ve sorunlar. Belki daha fazlası ama asla azı değil. Mutlu muyum, bilmiyorum. Mutlu olmak istediğimden de emin değilim zaten. Sadece.. karahindibaları seviyorum galiba; hüznün öteki yüzüdür mutluluklar.

Ansızın aklıma karahindibaların hangi mevsimde tohum döktükleri sorusu geliyor. Bilmediğimi fark ediyorum. Sarı çiçekli zamanları var, baharın ilk günleri. İnce duvarlı kamışları izler bırakıyor hatıralarımdaki çocuğun ellerinde; küçük, kahverengimsi daireler. Beyaz zamanları var, tohumlarında mutluluk taşıdıkları zamanları ama ne zaman? Yazdan bozma güz günleri olabilir mi? Mümkün değil. Ama olmalı. Karahindibaları çocuklar dışında dağıtan neden bir sonbahar rüzgârı değil de yaz meltemi diye ağlayacağım neredeyse. Neden sonbaharda -Kasım bile olur- kopup, Aralık'ta ölmüyorlar? Aklıma Veronika geliyor. Adı sanı bilinmeyen bir ülkenin vatandaşı olduğu için intihar etmek mi daha absürt yoksa karahindibalar neden yazın gidiyorlar diye kafaya sıkmak mı diye sorsam insanların verecekleri yanıtları tahmin edebiliyorum. Fakat bilmiyorlar, sonbaharda yaşamadıktan sonra tüm mutluluğunu tohumuna toplayıp gitmenin ne anlamı kalır ki? Aralık kapıda. Kış gelecek. Ölecek.

Gözlerimi kapatıyorum bir kez daha. İçerisinde bulunduğum odayı bu kez zihnimde canlandırmak istiyorum fakat olmuyor. Zihnim de bulanık. Bilincim yavaş yavaş kayıyor. Ölmek üzereyken ölümünü yazmaya çalışan adamı hatırlıyorum. -İsimler nerede?- Karahindibaların hangi mevsimde uçup gittikleriyle o kadar meşgulüm ki adını hatırlayamıyorum.
Birileri okyanusları benim için sakinleştiriyor.
Uyku isteğine karışan mide bulantılarına direnmek için yüzümü bastırıyorum iyice dizlerime.
Her yolculukta olur böyle şeyler.


/Vega'nın ilhamıyla.

Polonyalı yönetmen Krzysztof Kieslowski bütün filmlerinde insanın görünmeyen içlerine doğru bakar. Ölüm yaşlılık kaygı ve nefret duygularının gündelik yaşamda nasıl karşılıkları olabileceğine, insanda nasıl göründüğüne kafa yormuş bir yönetmen. Görsel dilin müzik eşliğinde bir şölene dönüştüğü bir filminden söz edeceğim; ‘‘Üç Renk Üçlemesi’’nin (Three Colors Trilogy) kimilerine göre en iyi bölümü olan Mavi filmi (1993). Bir kadının yalnızlıkla nasıl baş edebileceğine dair öznel bir çıkarsama. Bir trafik kazasında çok sevdiği, aynı zamanda dünyanın en önemli bestecilerinden biri olan eşini ve kızını kaybeden Julie, bu dayanılmaz kaybın ardından yaşama nasıl tutunacaktır?
Filmin renginin neden mavi olduğunu hissedebiliyor insan. Hiçbir şey göründüğü gibi değildir hayatta, gökyüzü ve su gibi akan bir özgürlük de, kuşku ve yalnızlıkta insan için. Kazadan önce ilkin küçük kızın mavi renkli mendili uçar arka camdan. Film boyunca rengin mavi olması sıcaklıktan çok gerçekliğin duygusunu vermek için olabilir. Kaykayla yolda kayan bir genç direksiyon hâkimiyetini şu ya da bu sebeple kaybedip bütün gücüyle ağaca çarpan ve un ufak olan arabayı görmüş ve sadece kadının sağ kaldığını anlamıştır. Fakat iyi bir eş ve baba olan müzisyenimizin son sözlerini de işitir, ailesini eğlendirmek için anlattığı bir fıkrayı tamamlamaktadır son nefesini verirken. Julie’nin yaşamındaki çölleşmeyi, arzunun çekilip gidişini, dünyaya yabancılaşmayı, zaman ve mekânın erimesini tek bir diyalog olmadan hissettirmek… Sinemanın manası da sihri de bu olsa gerek. Fakat Julie, ilk bakışta bize oldukça uzak, acıyı içine atıp tırnaklarını kalbine batıran bir kadın profiline alışkın olan kültürümüz için yadırgatıcı. Bağırıp çağıran hastanenin camlarını kıran birine o kadar da aşina değiliz. Hapların hepsini yutmaya kalkışmak da intiharın ağır dinî sorumluluğu yüzünden pek olası değil bu diyarlarda. Arkadaş ya da akraba tek bir yakınının yanında olmayışı ise tek başınalık nimetini öne çıkaran modernliğin zalimane külfeti olarak görülebilir.
Mavi dipsiz yalnızlık
Kadının özgürleşmesi ile eşinden kalacak hiçbir mülke müdanasının olmaması arasında kuvvetli ilişki var. Özgürlük, çalışmadan yaşamını sürdürme lüksüne sahip kadınların işi yönetmene göre. Bir de inkâr ve kabullenme salınımında acıyı gizleme ve hiçbir insanla paylaşmama hâli var ki bunun ancak yüzme havuzunda dışa vurulabilmesi de yalnızlığın modern bertarafı.
Julie cenaze törenini hastane yatağında izleyebiliyordu ancak. Dünyanın en önemli bestecilerinden biri olan büyük müzisyen elim bir kazayla hayatını kaybetmiş, hiç kimse böyle bir ölümü kolayca kabul edemez mealli tören cümleleriyle defnedilmekte. Patrice AB’nin ortak marşı olarak kullanılmak üzere çok büyük bir proje müziğini bestelemiş ve son rötuşlarını yapmakta iken hayat bitivermiştir. Bugüne kadar bestelediği müziklerin çoğunda Julie’nin desteği vardır hatta bizzat bestelemektedir kimi müzik çevrelerine göre. Bu konuda gazetecilerin sorularını cevaplamaz Julie.
Kocaman eve bir başına döndüğünde bir karşılayan vardır elbet; özgürlük sosuna bulanmış mavi, dipsiz bir yalnızlık. Burada da Julie genel geçer davranış kalıplarından ayrılır. Böyle durumlarda kadınlar bütün anıları eşyaları izleri titizlikle saklayıp bir sandığın içine özenle yerleştirirler. Julie ise şömineyi yakar ama ısınmak için değil. Kızının bütün eşyalarını, birlikte yaptıkları son resimler ve doğum gününde alınmış bebekler de dâhil, her şeyi ateşe atar. Kocasının izlerini siler yaşamından, kendisine teslim edilen Avrupa’nın beklediği o büyük bestenin yazılı olduğu kâğıtlar da dâhil.
Geçmişe tutunmanın boşluğu yerine önü arkası görünmeyen sonsuz bir yalnızlığı deneyimlemeye hazırdır. Bu durum Iraklı sanatçı Talal Mahmud’un bronz heykelini hatırlattı bana; geçmiş ve anılar keskin paslı fakat eğimli bir bıçak gibi yukarı doğru uzanırken, her yönüyle büyük tehlikeler içerirken, acıtacağı kesin olmasına rağmen, insanın kendini çarmıha gerer gibi ona boylu boyunca sarılışı. Filmde ise tam tersi var. Yaşanmış her şeye arkanı dönüp gitmek… Peki geçmiş, ondan geçip gitmekle geçip gider mi? Bu kadar kolay mıdır geçmişin defterini dürüp arkana bakmadan yürümek?
Herkes zerre zerre yine yalnız
Gözünden bir damla yaş çıkmadı Julie’nin. Evin işlerini gören yılların emekçisi Marie bu yüzden çok ağladığını söyler, o ağlamadığı için. Avrupa filmlerinde bizdekinin aksine ağlamaz, dövünmez insanlar, gözyaşı çok azdır ve insanlar serinkanlılıkla karşılamış gibi görünür yaşananları. Kalpler, duygular sürekli kontrol altına alınmış ve aklın denetimine verilmiştir sanki. Jülie avukatına, hizmetçi ve bahçıvana ömür boyu yetecek bir hesap açtıktan sonra geri kalan yaşadıkları ev de dâhil bütün gayrimenkulü satması talimatı verir. Ne var ki kiraya çıktığı küçük apartman dairesinin kilerinde onu karşılayan bir fare ailesi hiçbir şeyin kolay olmayacağının ilk sinyalidir. İşte en çok burada başlıyor benzerliğimiz. Kadınların yalnız yaşarken baş etmede en çok zorlandıkları şeylerin başında gelir fareler ve haşereler. Hırsızlarla, yalnızlıklardan yararlanmaya çalışan gelişmemiş erkek taifesi de ayrı bir evrensel kâbus. Bu heyulalar hemen her kültürde belli dozlarda sıkıntı, kaygı, tereddüt ve acı vermeye devam ediyor.
Julie’nin hayatına girip çıkan insanlar, avukatı, kocasının yakın arkadaşlarından biri, aynı apartmanda yaşayan ve eve erkek arkadaş getirip durduğu için komşular tarafından imza toplanarak atılmak istenen bir kız ve evin sokağında flüt çalan evsiz. Sonra tek başına gidilen kafeler, yapayalnız içilen kahveler, telefonla gelen, paketi haşır haşır açılıp hüzünle yenen yemekler arasında tam bir Avrupa hüznü.
Ne iş yapıyorsunuz sorusuna “hiçbir şey” diyen ve artık yaşamın anlamını kaybetmiş gibi görünen Julie, tesadüfen öğrendiği gerçekle yeni bir aydınlanma yaşar. Kocasının yıllardır bir sevgilisi olduğunu öğrendiğinde yükselttiği üzüntü ve acı kulesi tuhaf biçimde yıkılır. Bu insan insanın hem şifası hem de cehennemidir, önermesini haklı çıkaran bir parıltı. Neredeyse Necip Fazıl’ın dizelerine ulaşır Julie: “Bütün insanlığı dövsen havanda/ Herkes zerre zerre yine yalnız.”Didem Madak ona şöyle derdi belki Ah’lar Ağacı’ndan Ve şimdi şöyle dua ediyorum Tanrı’ya:
Olanlar oldu tanrım
Bütün bu olanların ağırlığından beni kolla!
Kaybolmak istemiştim bir zamanlar
Kapının arkasında yokum demiştim
Ve divanın altında da.
Bulamazsınız ki artık beni,
Hayatın ortasında.
Sevgili bir avukatın yanında çalışan sekreterdir ve dünyaca ünlü müzisyenden hamiledir. “Seni seviyor muydu?” sorusuna aldığı olumlu cevap hürmetine evin satışını durdurup kadına bağışlar. Öyle ya kimi seviyorsa evi de onun olsun. Başkasını seven adamın bir eşyası değip dokunmasın ona. Ünlü müzisyen, sevgilisine karısının çok iyi bir kadın olduğunu, ona sonsuz güvendiğini hatta kendisinin bile ona güvenmesi gerektiğini söylerken yanılmamış. Julie için gerçek arınma da gerçek özgürlük de bir insana bağlı mutluluğun üzerindedir artık.
Artık her insanı, her mekânı, her eşyayı görecek gözü ve zamanı var. Önünden geçip gittiğimiz bir evsize neyiniz var, diyebilir. Daha önce durup dönüp bakamayacağı nice şey… Gerçi bazı yalnızlar daha da nemrutlaşır. İnsana, özellikle de acize yoksuna iyice kapatır kendini, korunma adına. “Daima tutunacak bir şey bulmak lazım” dedi evsiz adam ona. O müziğe ve flütüne tutunmuştu. Bir seferinde kahvesini içerken yaşlı, şık fakat kemiklerindeki erime yüzünden artık neredeyse çöp kutusuna yetişemeyecek kadar küçülmüş yaşlı kadının bir cam şişeyi yerine atma çabasına tanık oluruz uzun süre. Kimse yardım etmez, çünkü herkesin acelesi vardır bu şehirde.
Julie annesini en iyi huzurevine yerleştirir ve ziyaretine gittikçe onun hafızasının kızından hızla uzaklaşmasına tanık olur. Yalnızlaşmanın bir veçhesi de unutmaktır. İki ucu keskin bıçak gibidir bazı oluşlar, unutuşun hem nimet hem bela oluşu gibi. Unuttukça  ıssızlaşırız. Yerinden hiç kalkmayan annenin dünyaları ayağıma getiriyor dediği televizyonda, en çok kalbin zor dayanacağı aksiyon programlarını izlemesi de insan yaşamındaki zıtlıklara özlem ve arzulara güzel bir gönderme. Hiç kıpırdamayan insanın hayallerinin uzanabileceği yerlere göz kırpmak. Çok yükseklerde yürüyen ip cambazları, uçaklardan atlayan maceracılar, esnek iplere bağlı olarak uçurumlardan düşenler… Ölmüş kocasına selam yollayıp duran anneyle dertleşme ve durumunu idrak etmesini bekleme ihtimali de kalmamıştır artık.
Yıllardır platonik olarak Julie’yi seven Patrice’in yakın müzisyen arkadaşı aşkını itiraf eder. Bestenin bir nüshasını saklamıştır. Julie yarım kalan eserin bitirilmesine yardım eder. Sevgiyle başlanmış her şeyi tamamlamıştır böylelikle. Evi vermiş, konçertoyu hitama erdirmiştir. Sevmediği ama sevgisini ve emeğini takdir ettiği adama istediğini vermeye gelmiştir sıra. Burada Cengiz Aytmatov’dan uyarlanan Selvi Boylum Al Yazmalım filmindeki benim hiç onaylamadığım maşeri vicdan çıkar karşımıza; sevgi emektir. Filmin bitiş şarkısını herkes istediği gibi onaylayıp reddetmekte serbest elbette:
Sevgi sabırlıdır
Sevgi her şeye inanır
Sevgi şefkatlidir
Sevgi asla son bulmaz
Eğer peygamberlikte bulunabilsem, bütün sırlara
ve bilgiye sahip olsam
Eğer dağları yerinden oynatacak kadar inancım
olsa ama sevgim olmasa
Bir hiçim
Ama peygamberlik ortadan kalkacak
Bilgi sona erecek
Bilgi ortadan kalkacak
İşte böylece kalıcı olan iman ümit ve sevgidir
Yıldız Ramazanoğlu, ‘’Yalnızlığın Mavi Yüzü’’, Bilimevi Kadın dergisi, Ekim-Kasım-Aralık 2018, sayı 7.