John Fowles

--- DANDANAKAN TEKSTİL LORDLARI SPONSORLUĞUNDA İNCELEMELERİMİZ TÜM HIZIYLA DEVAM EDİYOR... ---

Yine sahaflardan sıfırını bol çingenelik ve NO SURRENDER mottosuyla sıfır geri vites yaparak (pazarlık elzem şey! kınama kınanacak duruma düşersin ...) üstüne üstlük ikinci el olmasına rağmen çok ucuza kapattığım tabiri caizse zümrütlerden biri oldu bu kitap.. yazarı ve kitabı daha önce duymuş olmama rağmen piknik alanında unutulmuş simide üşüşen obez karıncalar misali sürekli kitap aldığımdan kelli bir türlü sıraya sokup alamamıştım.. "Ve Kitap"tan Baran' ın ısrarları üzerine mırın kırın ettik sonra kurbanlık alır gibi cephe savaşı verip pazarlıkta galip gelerek attık çantamıza kitabı ..tüm bu bahsettiklerim geçen haftasonu oldu.. ancak dün sıraya koyup okumaya başlayabildim ..

hemen belirteyim , incelemelerimi takip edenler bilir ..iyiliğe geçit vermem ..hayatımda değil tabii ki ..edebi eserlerde ve sanatta artı müzikte her daim KARANLIK olandan yanayım ..eleştiriden negativiteden yanayım.. kırlar, kuşlar, sarı sarı papatyalardan bana ne .. hepsinin üzerine katran döksünler .. Kafka'nın da ( babamın oğlu olur kendisi =) ) dediği gibi kitap dediğin seni sarsacak ..zengin kız fakir oğlan ve belediye otobusu ile akşamları yer sofrasında kuru soğan 5 lemesinde bilindik sona ulaşan eserlere gönlümün tüm hatları DİKENLİ TEL çekmiş durumda..bilemiyorum bu konuda sanırım bende de bir anormallik olabilir..belki de dinlediklerimden kaynaklıdır.. her neyse kitaptan bahsedecek olursak benim tabirimle "AYI" gibi güzel .. cidden kötülükler silsilesi .. kitap boyunca sayfalardan katranlar , YAĞDIR MEVLAM GORE diye diye aktı yerlere ..günlerimi karalara boyadı..

Öncelikle Koleksiyonculardan bahsetmem lazım sizlere kitabı özümseyebilmeniz için.. Kendim de #20278297 ( bkz:Japon Yapmış ) incelememde belirttiğim gibi bu gruba mensup insanlardan biriyim .. niçin toplar biriktiririz.. çünkü topladığımız her neyse ona bir TAKINTIMIZ vardır da ondan ..topladığımız şey her neyse ona karşı bir zaafımız vardır..gözümüz görmez ondan başkasını .. bu topladıklarımız kimi zaman kibrit kutusu olur , kimi zaman açık arttırmayla satılan picture lp ler (resimli plaklar) ya da aklınıza getirdiğiniz her hangi bir nesne .. işte kitabımızın kahramanı da bunlardan biri .. kendisi de kelebek toplayanlardan.. ama öncesinde KARADUL AROMALI ANASI kendisini terk edip gittiği için hayatının bir döneminde mavi ekran vermiş.. bünye baskıyı kaldıramayınca barometre çatlamış .. dolayısıyla arkadaşımızın dengeler normalde bozuk.. yıllar yılı naif kişiliğ ile de toplumdan, dolayısıyla hatun kısmı ve sosyal ortamlardan izole olmuş.. bir anlamda çekomastikle yalıtmışlar onu.. sonrasında bu takıntılı kardeşimiz şansa talihe büyük ikramiyeyi cukkalayıp küçük çaplı bir lord olunca dönemin londrasında, daha öncesinde platonik aşkı olan CİMCİME hatunu da "kolleksiyonuna" katmaya karar vermiş..buraya kadar sanırım herşey tamam ?

Velhasıl kelam , psikolojik gerilim kategorisine giren kitap burdan sonrasında başlıyor .. o yüzden pekte spoiler vermiş sayılmam .. anlatım muazzam .. yazarın dili ve olaylar şu sıcak günlerde soğuk karpuz + beyaz peynir etkisi yaptı bünyede.. okudukça satırlar, yokuştan kayarken tornetten düşen ilkokul çocuğunun asfaltta kaşar peyniri gibi rendelenişini yaşattı bana ( çok düştüm iyi bilirim). inanılmaz zevkli ve cidden çok başarılı..kitabın gelişme kısmını HER İKİ TARAFIN ( kurban kız cimcime hatun ve esas oğlan) AĞZINDAN sizlere aktardığı için kıyaslama da yapabiliyorsunuz .. bu da ayrı bir cici opsiyon ..kısacası yazar LOBOTOMY için matkap , çekiç , dikenli tel ve keskiyi ayağınıza kadar getirmiş..gerilim severim diyenler huuuuuuu!!! BUYURUN HALİL İBRAHİM SOFRASINA ...

Kuşkusuz edebiyatın en sevdiğim yönü ters köşe yapmaya müsait muhteviyatıdır.. John Fowles’da Fransız Teğmenin Kadını’nda bu muhteviyatı öyle zekice ve ustaca kullanmışki deyim yerindeyse kitabı bitirdikten sonra da bana sadece ağzı açık kalmak düştü. Kitap İngiltere Victorya Dönemi’nde yaşanan bir aşkı anlatıyor gibi görünse de aslında geniş bir içeriğe sahip. Dönemin Aristokrasisine,Hristiyanlığa,toplum yapısına edebiyatçıların kendilerine has vurucu eleştirileriyle göndermeler yapmış Fowles..Aynı zamanda kitap bir başkaldırı niteliğinde.. Basmakalıp,tekdüze ilerleyen herşeye bunun yanında romanın yapısına da kalemiyle savaş açmış Fowles ve şu ya da bu kurala bağlı kalmadan da dünya çapında bir roman yazılabileceğini göstermiş..Tüm bunların yanı sıra yer yer -evet bu kitabın yazarı benim ve sen de okuyucu olarak yazdıklarıma saygı göstermek zorundasın”diye satır aralarından size sesleniyor yazar..Gerçekten uzun zamandır aradığım tadı yakaladığım,yer yer deneme hissi veren ama gerçek bir roman olma özelliği de taşıyan bir solukta okunabilecek bu eser şiddetle tavsiyemdir.

We shall not cease from exploration,
and the end of all our exploring
will be to arrive where we started
and know the place for the first time.
T. S. Eliot

/Araştırmaktan vazgeçmeyeceğiz ve
Araştırmamızın sonunda
başladığımız yere tekrar dönecek,
Orayı yeniden keşfedeceğiz /


Sizin haberiniz olmadan size bir oyun oynatırlarsa ve bu oyunun başoyuncusu siz olursanız kendinizi nasıl hissederdiniz? Bu soruya çabuk cevap vermeyin, kendinize biraz düşünmek için zaman verin ve bu romanı okuduğunuzda kesin kararınızı vermiş olursunuz. Ama ben böyle maceraya atılmak isterdim, habersiz dahi olsam.

İki gencin aşkı ile kitap bizi karşılıyor. Bırakmayı düşünmüştüm ki tam o sırada tuhaf şeyler olmaya başladığını anladım. Giz, tereddüt, tabii ki merak ve birçok soru işareti kitabı devam etmeye itti beni. Romanı birkaç bölüme ayırabilirdim ama bunu yapmaya gerek yok çünkü yapıtın bütünlüğü dikkatinizi sürekli toplu tutuyor. Okuduğum her bir sonra ki sayfa ile birlikte içimden ‘’yok artık!’’ diyesim geliyordu. Polisiye, erotik ve mistisizm karışımını romanın bir bölümünü Bulgakov’un Usta ve Margarita’nın balo sahnesini bana anımsattı.

Başka okurların yorumlarını okudum biraz da edebiyat eleştirilerini ve tabii ki kitabın sonunda yazarın kendisinin kitapla ilgili açıklamalarını. Kimisi insanın sadece hissel tarafı ile uğraşırken kimisi genel tabloyu görme çabasında idi. Bütün yorumlara rağmen ve bütün yorumlardan dolayı kurgu ve anlatım akıcılığı ile birlikte bence çok güzel bir roman. Paradoksal entrika ustası, Fowles, onun sonsuz gizemli anlatımının tahminini okuyucuya bırakır. Kitabın başlangıç ve bitiş mısraları ile bende incelememe eklemeden edemiyorum.

Cras amet qui numquam amavit
quique amavit cras amet

/Asla sevmeyen yarın sevecek
seven de yarın sevecek./

İsmine aldanıp, sihirli, cadılı, korkunçlu şeylerin döndüğü bir kitap sanmayın. Bu kitap, ne bir vampirin sarışın bir dilberi izbe köşelerde hüpletmesini konu alan dandik bestseller romanlara, ne de fantastik kurgusuyla süpürgeye binip emmi, dayı demeden tüm aile efradına dünya turu attıran beş para etmez kitaplara benzer.

Kitaba gelelim:

Okuyun, büyük eser. Pek çok okur için "bir kitap okudum, bütün hayatım değişti" cümlesindeki kitap olma özelliği taşır. "Görmediğim şeye inanmam" deriz. Bu roman öyle bir afallatır ki, gördüklerimizin dahi bir kurgu olup olmadığını anlayamayız. Bu yönüyle kitap, Truman Show nam filme göz kırpar. Ya herkes parayla tutulmuş figüranlardan oluşuyorsa? Ya her şey tamamen bir aldatmacaysa? Gerçek nerede başlıyor, nerede bitiyor?

Konusuna gelirsek:

İngilizce hocası olan kahramanımız Nicholas Urfe'nin bir yunan adasına öğretmen olarak işe alınıp, bu adadaki sıkıcı günlerinin birinde, adayı turlarken karşılaştığı garip bir adam ile olan münasebetlerini konu almakta. Kahramanımız, bu esrarengiz adamın anlattığı hayli ilginç şeylere inanmakta zorlanırken, bir yandan da bu adamın yakınındaki insanların, bu adamın zeki bir şarlatan olduğuna dair itiraflaflarının doğruluğunu-yanlışlığını öğrenmeye çalışır. Her biri kendi savlarıyla kahramanımızı ikna etmeye çalışadursun, bizimki ... neyse, neyse, anlatmayayım, sürprizi kaçar.

Mutlaka okuyun.. Sıkı bir okurun görmezden gelemeyeceği bir kitap. Görün bu kitabı. İşte böyle...

Kitabı ilk elime aldığımda okumaya değer görmemiştim... Kendimce haklı nedenlerim var zannediyordum. Mesela kitabı ilgi çekici kılmak için içine pornografik ögeler serpiştirilmiştir, ya da erkek egemen zihniyetin iştahını kabartıp egosunu okşamak için yazılmıştır gibi düşüncelerim vardı. Çünkü hikayeyi spoiler vermeden özetlemek gerekirse piyangodan para kazanan; silik, hiçbir iktidar elde edemediği için kötü düşüncelerini içine gömen bu yüzden gri bölgede kalan, tipik bir devlet memuru 'erkek' figür; özgür, donanımlı, yaşça genç fakat olgun ve resim kabiliyeti olan 'kadın' figürü sinsice bir planla zapturapt ediyor olmasıydı... Üstelik tüm bunları onu delicesine sevdiği için yaptığını söylüyordu... Günümüz kadın cinayetlerinin(katliamlarının) mihenk taşı da bu içi boş, yalandan sebep değil mi?


Yukarıda belirttiğim nedenlerden ötürü içimde bir tiksinti duyuyor ve kitabı elde ettiğim için pişmanlık besliyordum. Kitaptan kurtulmalıydım hatta ciddi ciddi onu yakmayı bile düşündüm. Üzerine bir güzel nutuk çekip, böyle kitapların okunmaması gerektiği; çünkü olayı meşrulaştırdığını burada edebi değeri bir kenara bırakmak gerektiğini bas bas bağırma planları kurguluyordum...

Bütün bu düşüncelere kitap hakkında hiçbir araştırma yapmadan kapılmıştım. İnternet de biraz araştırdım. Ön yargılarımdan sıyrılıp okumam gerektiğine karar kıldım ve iki günde bitirdim...

Kitap da olayın kurban gözünden anlatıldığı bölüme kadar da hissettiğim ikirciklenme peşimi bırakmadı. Fakat o bölümden sonra adeta başım döndü. Belki çok şatafatlı veya imgesel veya edebi açıdan derin cümleler barındırmasa da kullanılan oldukça yalın ve gerçeklik barındıran cümleler beni eşduyuma zorladı.

Tutsak kadın, tutulduğu mahzende günlük tutuyor. doğal olarak İçinde bulunduğu korkunç ve insanlık dışı durumdan yakınıyor. Bu gözüme çarpan ilk detaydı; büyük resimde ise yitirilip giden insanlıktan, savaşlardan, açlıktan, atom bombasının yarattığı tahribatından, yoksulluktan, açlıktan toprak yiyen çocuklardan, toplumsal sınıf savaşlarına kadar birçok konuya değiniyor. Kendisini kaçıran erkekten yola çıkarak insan dünyası ve doğası üzerine adeta felsefi salvolar gönderiyor. Sonuna kadar direneceğinden ve bunu yaparken de kendisini derdest eden hastalıklı yöntemleriyle değil; inandığı doktrinler doğrultusunda -şiddet içermeden- savaşmayı seçen bir kişilik olarak karşımıza çıkıyor.

Esir olarak tutulduğu süre boyunca, önceki yaşadığı hayatın anlamsızlığından, insanlara bildikleri doğruları anlatma çabasından hatta bunun doğru olup olmadığı noktasında ikileme düşerek bahsediyor. Tam bu noktada kitabı kapatıp biraz düşündüm. Son 2-3 yıl içerisinde ne çok şey yaşamış, ne çok şey atlatmıştım. Bildiklerimi insanlara aktarabilmiş miydim, peki benim doğru dediklerim kime göre neye göre doğruydu, hayatımda kesiştiğim insanlar doğrularımı nasıl karşılıyorlar bana nasıl tepki veriyorlardı? Hakkaniyetle kendime cevap verebilir miydim? Düşüncelerimi biraz daha derinleştirdim... İnsanlar yaşadıkları hayati olayları atlattıktan sonra daha bir keskin olurlar; ya daha önce inandığı ideolojilerine, doktrinlerine, düşüncelerine sımsıkı sarılırlar ya da tümüyle onları terk ederler. Ben ise arafta kaldım... Düşünün alanda kalabalığın orta yerinde bir canlı bomba
-inandıkları doğrultusunda- bir eylem gerçekleştirmiş ve kendini patlatmış... Siz şans eseri bombadan da, içinden fırlayan bilyelerden de, çivilerden de, şarapnel parçalarından da kurtulmuşsunuz. Alanda ki yaralı insanları 'güvenli' yerlere taşımaya çalışıyorsunuz ve etraf gazla kaplı nefes alış verişi sağlıklı değil, üstelik size kendi siyasi partisinin el işaretlerini yapan, yüzünüze tarif edilemeyecek bir kinle bakan insan toplulukları var. Daha yitirdiklerinizin yasını tutamış, bir hafta gibi kısa bir süre sonra, girdiğiniz bir toplulukta sınıfsal sorunları tartışıyorken kendinizi buluyorsunuz... İçimden bir şeyler koptu, ne tümüyle terk edebiliyor ne de ateşli bir biçimde savunabiliyorum... Herhalde Ortadoğu insanı yaşama böyle küsüyor: sanattan, müzikten, kitaptan, tiyatrodan böyle kopuyor sonra da toplumun metalarına böyle tamah ediyor...


Bir ihtimal kitap size benim hissettiğim duyguları vermeyebilir ama okunmalı. Bir puanı kırpmamın nedeni ise biraz bencilce -böyle bir hakkım var mı bilmiyorum- sonu istediğim gibi bitmedi. Spoiler vermemek için zorlukla susuyorum.

Fowles okuyacakların ilk başlaması gereken, edebi işçiliği ve kalitesi yanında popüler olmayı da başaran, yayınlandıktan sonraki yıllarda senaryoya uyarlanıp filmi de çekilen bir kitap..

Kitap basit bir aşk hikayesine dayanmaz; saplantının ittiği gerilim, gerilimin tetiklediği buhran ve buhranın müjdelediği bir yüzleşmeyi barındırır bünyesinde. Varoluşsal bir yüzleşme..

Kitap iki bölümden oluşur ve her bir bölümdeki olayların gelişimi, ana karakterlerden birinin gözüyle anlatılır. Yazarın Miranda aracılığıyla güzel sanatlara dair bilgisini konuşturduğu bu roman, esasında iki kutba sahip: Acımasız, kaba, cahil ve çoğunluğu oluşturan avam, yani alt tabaka ile eğitimli, görgülü, kibirli bir azınlığı temsil eden havas, yani yüksek tabakanın çatışmasına odaklanır. Masumiyetin fakat kaba sabalığın, saflığın fakat kötücüllüğün birleştiği alt tabaka, her koşulda, ince ruhlu ama kibirli, eğitimli ama üstten bakan elit kesimi sindirmektedir. Bu savaş, her kültürde, her toplumda benzer şekillerde sahnelenir. Roman, işte bu sınıf çatışmasına, toplumsal muharebelerin bu en büyüğüne eğilmektedir.

Kitabın içeriğine gelirsek.. Sıkı durun, Spoiler tehlikesi..

Son derece zararsız görünüp ruhsal çöküntülerin eşiğinde olan, eşikte kaldığı için görünürde sadece canı sıkılan, sevdiği tek şeyin topladığı kelebeklerden oluşturduğu koleksiyonu olduğu, günün birinde ise kelebeklerden daha ilgi çekici, daha heyecan verici, daha güzel bir şeyi, bir kadını koleksiyonuna eklemek isteyen bir adamın günlerce takip edip kaçırmayı planladığı kadını alıp evindeki mahzene tıkması..

Toplum tarafından adeta dışlanmış, ezik, asosyal ve sorunlu bir kişi olan adamımız, yüksek eğitimli ve üst sınıfa mensup Miranda'ya deliler gibi aşık. İkramiyenin kendi biletine çıkmasından sonra, tüm parayı gözlerden uzak bir ev satın almaya, evin bodrum katını bir insanın kaçamayacağı şekilde dizayn etmeye ayırır. Kadının tüm isteklerini karşılayıp, yine de onu tutsak eden roman anlatıcısı, bize tüm bu süreci, öyle bir doğallık ve haklı olduğu hissiyle anlatır ki, apışıp kalırız. İlk bölümü okurken, kadını eğitimi nedeniyle adamı sürekli aşağılayan, burnu havada bir kibir budalası olarak görürken, ikinci bölümde, kadının tutsaklık günlerini anlatan günlüğü okuduğumuzda, adamın zavallılığını, kadının her bir hareketinin belli amaçlar taşıdığını, defalarca kaçma teşebbüsüne rağmen adamın bir sülük gibi kanını, esasında hayatını içtiğini görürüz. Kitap, etkileyici bir sona sahip.

Seneler önce okudum "Büyücü"yü. Hatta ilk başta Ayrıntı Yayınevi baskısını okuyup daha sonra Afa baskını da edinip okumuştum. şimdi kütüphaneme bakıyorum da iki baskı da yok.
beş tane roman deseler bir tanesi kesinlikle büyücü olur benim için. John Fowles'ın kurgu dehası şimdiye kadar okuduğum herkesin önüne geçiyor.
eskiden kitapçı iken kitapları bir kaç cümle ile anlatmaya çalışırdık müşterilere. bu kitap için kullandığım cümlelerin başında şu geliyordu, "Her 5-10 sayfada bir şaşırmaya hazır olun, her bir yalanın yalanla yalanlanacağı bir kitap okuyacaksınız." Umarım bu cümle sizin için spoiler etkisi yaratmaz ama okurken hissettiğim tam olarak buydu.
peki başka ne vardı bu romanda diye sorarsanız. başka ne olmasını isterdiniz diye sormam gerekir o zaman benim de çünkü benim hayal gücümün de bir sınırı var ve John Fowles da bunun çok çok ötesine geçmiş.

Son sayfayı okudum ve dehşet içinde kitabı kapattım, okurken kendimi sürekli bir çıkmazda hissettim psikolojik geçişleri harika, duyguyu vermesi ve bunu yaparken aracıya ihtiyaç duymaması direkt anlatması beni çok etkiledi.
Kelebek koleksiyoncusu Frederick, takıntılı denecek kadar Miranda'ya aşıktır, tek isteği onun da kendisini sevmesini sağlamaktır. Zorla birini sevebilir misiniz? Özellikle de bir mahsende tutsakken? Bu kitapta "Stockholm Sendromu" yok sonuna kadar mücadele var.
"Yarari yok. Yaradılıştan kin tutan biri değilim. Sanki içimde bir yerde her gün bir miktar iyi niyet ve sevecenlik üretiliyor ve dışarı çıkması gerekiyor. İçimde tutmaya kalkarsam, mantarı patlatıyor."

Yazar,dönemin kadınlar üzerindeki baskısını somutlaştırmak için bilimsel yöntemlere başvurmuş.Kitapta doktorların dilinden birçok hikâye anlatılıyor.Hepsi de kadının cinsel baskıdan kaynaklanan bir çeşit nevroz yaşadığı birbirine benzer hikâyeler.
Tüm bunları bu tür sıkıntılar yaşayan kızların istedikleri amaca ulaşmak için kendilerine bilerek acı çektirmeleri ile açıklıyor.

Eserde Vikorya çağının birçok özelliği,ve geleneği gözler önüne serilmiş.Viktorya çağı denince aklımıza “görev”kelimesi gelmelidir diyen yazar bu dönemde yaşayan kadınların sorumluluklarından,yasaklarından,bastırılmış duygularından,ikinci planda oluşlarından söz ediyor.Kadınların pasif,çekingen ve sürekli fiziksel güç harcama becerisinden yoksun oldukları anlatılıyor.

Bir de, ben romanda kadinin sürükleyici gücünü gördüm. Sanki modern yasamla birlikte erkeğin egemenliği yikilip kadinin daha etkili oldugu bir cağa evriliyor süreç.Yazar bu degisimi ve kadınların kabuklarını kirislarini yansitmaya calismis ve Viktorya döneminde yazilmis aşk romanlarindaki kalip anlayislari elestirip ters yüz etmis.


Esere olumsuz tek bir eleştirim var o da Darwin fenomeni...
Charles Darwin ve Evrim Teorisi romanda fazla idealize edilmiş karakter ve diyaloglar bakımından. Şüphesiz ki yazar evrimci bir bakış acısına sahip ama bunu biraz daha romana ve karakterlere yedirerek sunsaydı daha iyi olurdu diye düşündüm.


Romanın kurgusunu sıradışı buldugumu söylemeliyim. Tahmin edilemez karakterler var zaten eserde bu yüzden tahmin edilebilir bir kurgu olması düşünülemezdi. Postmodernizmin etinde sütünden faydalanılmış oldugundan mütevellit kurgu zaman zaman eserden kopmama neden oluyordu. Gercekten dikkat gerektiren bir kurgusu var. Ve kitap insanı ayakta tutan umudun yeryüzünde her zaman olması gerektiğini anlatan cümleler ile bitiyor.

Bu kitabı on yıl önce okumuştum fakat biraz ağır gelmişti.Kitaplığımda görünce tekrar okumaya karar verdim ve iyi ki tekrar okumuşum.Öncelikle bunu bir roman olarak ele almak bana doğru gelmiyor şuan. Bu yaratıcı-ilham verici / kadın-erkek arasında kurgulanmış, yoğun mitolojik, psikolojik ve felsefik kodlarla dolu, postmodern bir diyalektikle ilerleyen bir kitap. Haliyle yazarın diğer kitapları gibi bir solukta okunacak gibi değil. Zorlayıcı.Ayrıca mitoloji bilginizin de yeterli olması şart çünkü yetersiz mitoloji bilgisinin kitabın bir bölümünü anlaşılmaz kılacağını söyleyebilirim.Fowles, yine kendini hissettiriyor, fakat bu sefer çok daha matematiksel, sistemli ve düşünsel şekilde!