Kurucusu Tonguç’un kaleminden cumhuriyetin en büyük projesi Köy enstitülerinin hüzünlü hikayesi... Köy enstitülerinin kuruluş heyecanı, o muhteşem devrim atılımını olanca heyecanıyla aktaran, kurulmasındaki binbir zorluk, yaşanan çileler, halkta yarattığı heyecanı ve aydınlanmayı olanca gerçekliğiyle anlatan bir roman - anı kitabı. Bir yandan halkın cehaletiyle uğraşırken, bir yandan demokrat parti zihniyetinin köy enstitülerini kapatma çabaları ile olan savaşım, bir yandan savaş sonrası yoksul ülkede okul, eğitim olanaklarının yaratılma çabası,... Tüm bu olanaksızlıklar içinde aydınlanma inancıyla ömrünü bu enstitülere adayan Tonguç’un yaşamı. Kitabı okuyunca anlıyorsunuz ki; Eğer demokrat parti köy enstitüleri projesini bitirmeseydi şu an tarımsal kalkınmayı sağlamış olurduk. Büyük şehirlere göçü önlemiş, herkesin köyünde modern yaşamın olanakları ile tarım, hayvancılık ile yüksek yaşam standardını sağlamış, bir İsviçre, Hollanda olabilirdik. Terör, cehaleti, yobazlığı ülkeden kovmuş, laik, Aydın, uygar, bambaşka bir toplum olurduk. Ancak olmadı. İşte kitap bu süreci anlatıyor.
Olumsuz eleştirim; Haddinden fazla uzun, detaya giren bir kitap. Sonuçta kişisel, biyografik anılarla anlatılmış. Köy enstitülerini Sadece tarihi ve bilimsel verilerle nedenleri ve sonuçlarıyla anlatan başka kitaplar da bulabilirsiniz .
