Şems-i Tebrizî / Makâlât
Şems'in hikmet yüklü sözlerinin toplandığı eseri. Kitap günümüz Türkçesine ''Konuşmalar'' şeklinde çevrilebilir. Zaten bu eser de Şems'in dergâhta, tekkede, meydanlarda, ve camiilerde verdiği vaazların/mesajların talebeleri tarafından kayıt altına alınmasıyla oluşmuş. Aynı isimle Hacı Bektaş-ı Veli'nin de bir kitabı mevcuttur.
Makâlât, günümüzde sanki bilinçli bir şekilde Rûmî'nin gölgesi altında bırakılan Şems'in aslında ne denli engin bir edip fikriyat insanı olduğunun delili. Resmî tarihin aksine Şems salt bir Rûmî esincisi değil, Anadolu'ya aslında Bâtınî düşünceyi yaymak için gelmiş olan bir Alamut daisiydi (öğretici). Takiyye yapmış olması bu gerçeği örtmez, bilakis takiyye yapmış olması bunu daha da ayân kılar.
Amacı Rûmî şahsında o derin felsefeyi yaymaktı. Başardı da.. Rûmî evvelde sadece kuru bir vaiz iken, Şems'le olan tanışıklığının ardından doldu taştı, ummanlara aktı, durulamadı. Makâlât'da Şems yer yer Rûmî'ye de değinir, Mesnevî'ye de. Her iki eser birbiri hakkında ipucu verir.
Makâlât muazzam bir eser. Şems, beyitlerle, kıssalarla, tezlerle ve hadislerle fikirlerini temellendiriyor, adeta ait ve sahip olduğu misyonunun hakkını veriyor. Dediğim gibi; Makâlât ''Konuşmalar'' demek. Montaigne'nin Denemeler'inden, Nietzsche'nin Aforizmalar'ından, yahut diğer Avrupalı düşünürlerin ...'e Övgü, ...Üzerine İncelemeler, ...Üzerine Notlar şeklindeki kitaplarına eşdeğer bir eser.
