Çalıkuşu’nun yayımlandığı yıllarda gördüğü bu büyük ilginin nedenlerinden biri, her sınıf halkın anlayabileceği günlük konuşma diliyle yazılmış olmasıdır. Çalıkuşu’nun çok hareketli oluşu ve bol maceralarla örülmüş bulunması da, okuyucuyu çeken nedenlerden biri sayılabilir. Daha önce değindiğimiz üzere, duygusallığı kimi sanat çevrelerine bir suçmuş gibi ileriye sürülen Çalıkuşu; bir yandan da, edebiyatımızda realizme yol açıcı eserlerin başında gelmekte ve kendi yapısı içinde birtakım toplumsal sorunlara dokunmaktadır. Çalıkuşu, ana çizgileriyle, kaybettiği sevginin yerini doldurmak için hayatını Anadolu insanına ve çocuğuna adayan ülkücü bir genç kızın hikâyesidir.”
“… Buna rağmen, roman hakikaten hissi idi. Ve genç kız psikolojisini, ferdi saadet meselesini bir çıkmaza götürüyordu. Reşat Nuri Güntekin bu çıkmaz, öbür romanlarında düz cadde haline getirdiyse bile, ona bir yığın tünel açtı. Hatta kendisine başka yollar aradı. Ferdi saadet hakkında daima fedakarlık hissini yüklenmekle beraber, daha muvazeneli düşünen kahramanlar yarattı. Bununla beraber hareket noktası gene Çalıkuşu’dur. Eserlerin mihverlerini yapan şeylerin hemen hemen hepsi bu kitapta vardır. Çocuk, bilhassa kimsesiz çocuk, evlat edinme, nesil ve terciye anlaşmazlığı, mektep ve onunla kurtuluş.”