İLGİLİSİNE... ... İslâmın ortaya çıkmasının üzerinden henüz bir asır geçmeden, Beytülhikme'nin kurumsallaşması ve tercüme faaliyetlerinin yaygınlaşması sonucu, İslâm toplumu o güne kadar aşina olmadığı çeşitli felsefi fikirlerle tanışmış ve bazı tepkiler ortaya çıkmıştır. Felsefe İslâm dünyasına girmeden önce, vahiyle sabit olan akidelerin doğruluğunu ispat etmek, şüpheleri gidermek, bid'atlerle mücade etmek konusunda kelamcılar başarılı bir mücadele vermişlerdi. Gazzali'nin yaşadığı yüzyılda (XI-XII.y.y) her alanda çürüme başladı. "Tevaif'ül Mülk" diye anılan İslâm devletleri birbirine düşmüşken, Haçlı seferlerinin yarattığı sefalet ve Batınî fikirlerin en ücra köşelere yaydığı şüpheler, İslâm inanç sisteminde sarsıntılara sebep oldu. Pisagorculuğun yanında sihir,tılsım, astroloji ve sembolizm gibi eski dünyadan intikal eden köhne fikirleri heybelerine dolduran dailer, felsefeyle harmanladıkları fikirlerini pazarlıyorlardı. Lakin Aristo'nun temsil ettiği rasyonel düşünceyi değil, mistik ve ezoterik düşünceyi öne çıkarıyorlardı. Bu daha cazipti çünkü... İşte böyle bir ortamda yetişen Gazzali, İslâm dünyasının geleceği için tehlike gördüğü, felsefe sosuna bürünmüş yıkıcı ve bölücü fikirlere karşı çetin bir mücadeleye girişti. İlkçağ filozofları etkisiyle İslâmi hakikatleri küçümseyen "İhvan-Sefa" ekolünden beslenen batınî-işrakî eğilimli filozofları hedef aldı. Mantık, matematik, fizik, ahlâk, siyaset ve metafizik olmak üzere altı disiplin saydığı felsefeyi bütünüyle eleştiri konusu yapmak yerine, metafiziğin İslâm akidesiyle ilişkisi bulunan temel bazı meseleler hakkındaki tutarsızlığını ortaya koymaya çalıştı. Allah-alem, Ruh ve beden, ölüm ve ötesi gibi konularda akıldan başka sabite tanımayan felsefenin yanılgılarını ortaya koydu. Hem de filozofların kutsadığı mantık ilmiyle... Zira filozofların her alanda otorite saydığı akıl, standart bir değer olmadığı gibi, hatadan da münezzeh değildir. Öyle olsaydı, bir sonraki filozof, kendinden öncekinin sistemini yıkıp, yeni bir sistem inşa etmek zorunda kalmazdı. Bu bazen fizikte bile böyledir. "Gördüklerimiz aslında görmediklerimizdir..." Her neyse... Bazılarının iddia ettiği gibi Gazzali bilim düşmanı filan değildir. Nitekim eserin birinci mukaddimesinde Aristo'nun hocasına karşı çıkışından ve şu sözünden bahseder: "Eflatun da dost, hakikat de dosttur. Fakat hakikat ondan daha dosttur." Bu hikayeyi nakletmesinin sebebi kendi ifadesiyle: "... Şayet onların metafizik hakkındaki bilgileri kesin kanıtlara dayanıyor olsaydı, matematik de olduğu gibi, bu konuda da görüş ayrılığına düşmezlerdi. İkinci mukaddimesinde de şöyle diyor: "Kim ki fenni geçersiz kılmak için tartışmaya girmeniz dinin gereğidir, diyorsa, dine karşı suç işlemiş olur. Zira (fen ve astronomiye dair) bu meseleler, hiç bir şüpheye yer bırakmayan geometri ve matematik kanıtlara dayanmaktadır." Bir başka paragrafta da: "Bu gibi meseleleri tartışmadık, çünkü alem hakkındaki tartışma, onun yaratılmış ya da ezeli oluşu üzerinedir. Yaratılmışlığı sabit olunca, ister küre, ister yayvan, ister altıgen veya sekizgen olsun farketmez. Bu konular üzerinde durmanın ilahiyat bahsiyle ilgisi yoktur." Gazzali filozofları, İslâm akaidini ilgilendiren yirmi konuda eleştirmiş, on bir konuda iddialarını çürüttüğünü(ibtâl), altı konuda köşeye sıkıştırdığını(ta'cîz), iki konuda kanıtları yetersiz (acz) bulduğunu, bir meselede ise aldatmaya (telbis) başvurduklarını iddia etmiştir. On yedi konuda filozofları yetersiz bulan Gazzali "bid'at" kelimesini kullanırken, alemin ezeli oluşu, Allah'ın sadece küllîyi bildiği, ahiretin ruhani olduğu iddialarından dolayı küfre girdiklerini söyler ve "tekfir" kelimesini kullanır. Fakat ilginçtir kitabın sonunda kendi kendine sorduğu "küfrün hükmü" ile ilgili soruyu analiz eder ama hüküm vermez. Tekfir etme konusunda çekinceli davranır ve "Bize gelince, sözün bu kitabın amacı dışına çıkmaması için, şu anda bid'atçıları kâfir saymayı, bu konuda neyin doğru neyin yanlış olduğu meselesini bir kenara bırakıyoruz. Doğruda başarılı kılan yüce Allah'tır." diyerek bitirir. ...

Filozofların Tutarsızlığıİmam Gazali · Klasik Yayınları · 2014275 okunma

·

54 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Sıtkı Öztürk