giriş
Çay bitkisi ile onun etrafında oluşan kültürün Çin'den doğup yeryüzüne yayılması gibi, "çay" kelimesi de Çinceden dünya dillerine geçmiştir. Çin'de ekiminin en fazla yapıldığı Fu-kien bölgesi halkının konuştuğu Amoy lehçesinde t'e (theh); yönetici elitin kullandığı Mandarin lehçesinde ise ç'a (tcha) şeklinde telaffuz edilmektedir. Çayı Endonezya'nın Cava adası üzerinden Avrupa'ya taşıyan Felemenkler, bitkinin Amoy lehçesindeki kullanım biçimini götürdükleri için Avrupa dillerine "thé", "tea" ve "tee" şekillerinde yerleşmiştir.
Kanton'da kullanılan ikinci söyleyiş biçimi Japonya, Hindistan, İran ve Rusya'ya geçmiş; küçük değişikliklerle, buralarda "çay" ve "şay" şeklinde telaffuz edilmiştir. Japonların söyleyiş biçimi "ça" (yazılışı tscha), Farsçadaki kullanımı ise "çay"dır.1 Örneğin Farsça tıp kitabı Elfâz-ı Edviyye'de, söz konusu yaprak çay-ı Hıtaî olarak zikredilmiştir. Bazı eski kitaplarda ise sây-ı Hıtaî şeklinde kayıtlıdır.
Öz Arapça kelimeler arasında çay anlamını karşılayan bir kelimeye rastlanmamaktadır. Arap yarımadası kültürüne sonradan girmesi, bir başka deyişle ilk çağlarda böyle bir maddenin bilinmemesi yüzünden, burada çay için özel bir sözcük türetmeye ihtiyaç duyulmamıştır. Bununla birlikte Hicaz ve Mısır bölgelerinde, Memlûkluların gramer kurallarına uygun olarak, Farsçaya özgü "çim" harfinin "şın"a dönüştürülmüş bulunması ve isim olmasından dolayı da, sonuna "ya" harfi eklenerek şay kelimesi oluşturulmuştur. Kimi bölgelerde bunun yerine şahı kelimesi benimsenmiştir.
Şeyh Aliyy ul-Kûsî, çayı anlattığı Nağmet'un-Nây fî Şerh-i Ni'met'üt-Tây 2 adlı kasidesinde tay sözcüğünü kullanırken;
"Ve yebkâ min muvâtin lâ muvât/Li-kahvâtin havahâ ke'l-itâi" beytinde 3 ita kelimesini tercih etmiştir. 4
Çayın bilimsel terminolojideki karşılığı ise, Latince thea sinensis'dir.
----------------------------------------------------------
1 -Mehmed Arif, Çay Hakkında Malumat, Keteon Bedrosyan Matbaası, Dersaadet 1318, s. 4; Burhan Oğuz, Türkiye Halkının Kültür Kökenleri, İstanbul Matbaası, İstanbul 1976, I, 761; Burhan Kaçar, Yapraktan Bardağa Çay, T. C. Ziraat Bankası Yayınları, Ankara 1980, s. 13; Murat Belge, Tarih Boyunca Yemek Kültürü, İletişim Yayınlan, İstanbul 2001, s. 348; Stephan Reimertz, Çayın Kültür Tarihi, çev. M. Tüzel, Dost Kitabevi, Ankara 1999, s. 13; Lam Kam Chuen, The Way of Tea, Barron's Educational Series, New York 2002, s. 24.
2 -Neyin nağmesi, çay nimetinin şerhidir.
3 -Çay da kahve kadar zinde tutar.
4 -Seyyid Hacı Mehmed İzzet Efendi, Çay Risalesi, Müzellefzâde Rıza Efendi Matbaası, İstanbul 1295, s. 7-9.
Sayfa 1 - Kapı Yayınları ☪ 1. Basım Ocak 2012Kitabı okudu
·
51 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.