Küçüklüğümden bu yana denizcilikle ilgili romanları ve öyküleri hep sevmişimdir. Aylardır seferde olan bir gemi ya da bir gemi kazası, ada yaşamı. Yani bir nevi "Robinson'vari" hikayeler. Typee de bunlardan biri. Fakat bu, bahsedeceğim nedenlerden dolayı yalnızca yüzeysel olarak bu şekilde. İsmi, yazdığı ünlü Moby Dick romanı ile bilinen Herman Melville'in bir diğer romanı Typee. Typee ismi nereden geliyor peki? Typee Polinezya Adaları'nda yaşayan onlarca yerli kabileden yalnızca bir tanesinin ismi. Kısaca, bir cümlede özetleyecek olursak; bir denizcinin Typee adlı kabilenin içinde dört aylık bir 'tutsaklık' öyküsüdür Typee. Fakat buna ne denli tutsaklık adı verilir kitabı okuyanlarca tartışılabilir.
Moby Dick'ten de alışık olduğumuz gibi Melville yalnızca serüven romanları yazan basit bir yazar değil. Bana göre yazarlığın sınırı da budur bence, yazdıklarını çok katmanlı yazması, bunlardan birden çok anlam çıkarılabilmesi. Melville ise bu işi en iyi beceren yazarlardan biridir zannımca. Dolayısıyla Typee de bir adamın bir adada yerliler arasında geçirdiği 4 aydan fazlasıdır. Her şeyden önce Typee küreselleşmenin getirmiş olduğu bir sancı olan medeniyetler çatışmasını konu alıyor. Kitaptaki kahramanımız Typee halkını birçok açıdan uygar olarak tanımladığımız batı insanına göre derecelendiriyor.
Typee başka bir yönden bakıldığında ise tanıdık bir öykünün 19. yüzyıl versiyonu olarak da nitelendirilebilir. Nedir bu tanıdık öykü? "Beyazların" dünyanın çeşitli bölgelerindeki "barbarlara" demokrasi, din, hukuk götürme, uygarlık dediğimiz şeyi öğretme çabasıdır. Typee halkının yaşadığı Polinezya Adaları bölgesinde de çoğunlukla Fransız'lar vardır ve "yamyamlara" uygarlığı öğretmeye gelmişlerdir. Hangimiz uygarlık dediğimiz şeyi biliyor ve hakkıyla uygulayabiliyoruz da başkalarına öğretmeye kalkıyoruz? Daha insanlar arasındaki uçurumları aşmamış iken bu yarım yamalak bildiğimiz şeyi başkalarına öğretmeye çalışmak da biz insanların komik yanlarından biri bana göre. İronilerle dolu bir çağda yaşadığımızı düşünürsek bu elbette ki normal bir durum.
Kitabımızın kahramanı Tommo, Typee'ler arasında yaşarken neleri görmüyor ki? Bu uygarlık dışı olarak kabul edilen insanların, onlara bu sıfatı yakıştıran kişilerden çoğu açıdan üstün olduğunu mu dersiniz ya da hepsinin de aslında çok iyi kalpli saf insanlar olduğunu mu. Dünyasal manada bir sosyolojik çalışma olarak bile okunabilecek bir eser Typee. Kendini tarihin öznesi olarak tanımlayan batının, yine onun tabiri ile "öteki" olarak adlandırılan kültürler arasındaki çatışmanın da öyküsüdür Typee.
Melville'in okuduğum üç eserinde de durum böyleydi; çok katmanlı, çeşitli yönlerden değerlendirilebilecek eserler bırakmış usta yazar. Bu açıdan Typee'de gerek bahsettiğimiz noktaları değerlendirme amacı ile gerekse de Polinezya coğrafyasını öğrenmek için bile okunabilir.
İşin muallak olan yönü Melville'in gerçekten Tommo gibi bir ada hayatı yaşayıp yaşamadığıdır. Bazı kaynaklar Melville'in gerçekten Polinezya'da Typee'ler arasında kaldığını ama bunun süresinin dört değil de bir ay olduğunu söylüyor. Kitapta geçenlerin doğruluğu ise tam olarak bilinmiyor. Gerçek ve kurgunun harmanlanmasından ortaya çıkan çok katmanlı bir romandır Typee. Melville'i okuyup da onun o usta yazarlığının tadını tam alamayanlar için kesinlikle okunmaya değer bir eser Typee.
