BEDİRHANILER/Bedirhanizadeler.
Botan Emirliği'nin son miri Bedirhan Bey'in soyundan gelen yakın dönemin siyasi ve kültürel Kürt milliyetçi uyanışında/hareketinde etitin rol oynamış aile. Bedirhaniler, Botan bölgesine asırlarca hükmetmiş olan Azizan ailesine mensuptur. Bedirhan Bey 1847 yılında başarısız olan isyanın ardından
··
510 görüntüleme
BEDİRHAN, ABDURREZAK (1864-1918):
Necip Paşa'nın oğlu Bedirhan Bey'in torunu olan Abdurrezak Bedirhan bir süre Osmanlı bürok asin içinde yer aldı. Bir yıl kadar Petersburg Elçiliği'nde üçüncü sekreter olarak çalıştı. Abdülhamid döneminde sarayda 14 yıl mabeyn ve teşrifat görevi gördü. Ridvan Paşa'nın 1906'da öldürülmesinden Bedirhanilerin sorumlu tutulmaları nedeni ile Trablus'a sürülen Abdurrezzak Bey birkaç yıl sonra İstanbul'a döndü. Ittihatçılara muhalif olan Abdurrezzak Bey, Rus diplomatlarla ilişki kurdu ve 1910 yılında Tiflis'e gitti/gonderildi. Bir süre sonra Iran Kürdistanı'na geçti. Seyyid Taha II., Ismail Ağa Şikak (Simko) gibi Kürt ileri gelenleri ile birlikte 1913 yılında Hoy kentinde bir kültür eğitim kurumu olan 'Gehandini'yi (Eğitim) kurdu. Abdurrezak Bedirhan, Arapça harflerin, Kürtçenin fonetik sistemine uymadığını belirterek, Rus Kril alfabesini önerdi. Rusya'nın himayesinde bir Kürdistan kurmak arzusunda olan Abdurrezak Bedirhan L. Dünya Savaşı sırasında Rusya'nın safında yer aldi ve savaş boyunca Rusya'nın desteği ile Kürtleri organize etmeye çalıştı ise de istediği neticeyi alamadı.
BEDİRHAN BEY/Bedirhan Paşa (1803/1806-1868) Cizre merkezli Botan emirliginin son beyi/miri ve mütesellimi. 1836 yılında Soran Emaretinin Miri Muhammed Revanduzi'nin denetiminde olan Cizre'yifethetmesi sonucu Botan Beyi Mir Seyfettin, Bağdat valisi Ali Paşa'ya sığın di. Sivas Müşiri Reşit Paşa onun yerine Osmanlılarla iyi ilişkiler geliştiren Bedirhan Bey'i Cizre mütesellimi olarak atadi. Ardından hızlı bir yükseliş sürecine giren Bedirhan Bey kısa zamanda Kürdistan'daki en güçlü bey haline Bey geri döndüyse de yönetimde hak iddiasında bulunmad Arizan ailesine mensup Bedirhan Bey, Cizre'de doğdu. Osmanh Devleti'nin merkezileşme politikası doğrultusunda otonom Kürt emirliklerin/beylik lerini ortadan kaldırmaya başladığı bir dönemde beyliğin başına geçti ve beyliğinin ilk zamanlarında olup bitenleri gözlemleyen Bedirhan Bey, Cizre hükümdan Emir Sefiyuddin adma hüküm sürdü.
1839 yılında Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paya ile Osmanlı Devleti araunda yaşanan ve Osmanlının yenilgisi ile sonuçlanan Nizip Savaşı'na as kerlerinin başında komutan olarak iştirak eden Bedirhan Bey savaşın ardından çekildigi Cizre'de Oumanh Devleti'nin zayıflığından faydalanarak gücünü artırmaya ve nüfuzunu genişletmeye başladı. Bazı kaynakların aktardıldan Os manli Devleti ile Bedirhan Bey arasındaki 1838 tarihli sözlü/zimni antlaşma da güçlenmesini kolaylaştırdı. Misir Meselesi ile uğraşmakta olan Osmanlı Devleti hu zor dönemde Bedirhan Bey'in gücüne duymuş olduğu ihtiyaç sebebiyle gelişmelere göz yumarken, diğer büyük mirliklerin de ortadan kaldırılması ile Bedirhan Bey Kürdistan'da en büyük yerel güç konumuna yükselmeye başladı. 1840 yılma gelindiğinde Bedirhan Bey'in egemen olduğu topraklar Van Gölü, Diyarbakar, Musul ve Iran suurina kadar genişlemişti.1843 ve 1846'da birçok sebepten Nesturilere karşı giriştiği iki ezici ve kanh hareket beyliğin sonunu getirecek süreci tetikledi. Musul valisinin de sessiz kaldığa ve binlerce Nesturi'nin öldüğü seferin ardından yabancı devletler Osmanlı Devleti nezdinde harekete geçerek Bedirhan Bey'i ceza landırması için sıkıştırdılar ve gerekirse yardım edeceklerini, birlikte hareket edebileceklerini belirttiler. Avrupalı devletlerin onayını alan Osmanlı Dev leti yabancıların içişlerine karışmasını önlemek, daha önce başlamış olan merkezileşme sürecini tamamlama ve Osmanh egemenliği için tehlikeli olan Bedirhan Bey'in güçlü konumuna son vermeye karar verdi.
Bedirhan Bey, üzerine gönderilen ilk ordu birliklerini yendikten sonra devlet ile olan tüm ilişkilerini kopardı, kendi bağımsızlığını ilan etti ve bunun nişanesi olarak kendi adına para bastırdı ve hutbe okuttu. Dahasonra üzerine Osman Paşa'nın başında bulunduğu (Sabri ve Ömer paşalar yardımcısı olduğu) büyük bir ordu gönderildi. Urmiye bölgesinde yaşa nan ilk çatışmalarda başarı sağladı ise de yakını (amcasının oğlunun oğlu) Emir Izzeddin Şir'in Osmanlı safina geçerek Cizre'nin düşmesini sağlaması üzerine Bedirhan Bey başkenti tekrar ele geçirmek için batıya yöneldi. Cizre'yi yeniden ele geçirdi ise de Osmanlı ordusu tekrar taarruza geçti; bir süre direnen Bedirhan Bey Cizre'yi boşaltarak 24 Temmuz 1847'de Ervah Kalesi'ne sığınmak zorunda kaldı. Bir müddet sonra, haziran ayının sonuna doğru teslim olan Bedirhan Paşa ailesi ve iki yüz kişilik maiyeti ile birlikte Istanbul'a götürülerek padişahın huzuruna çıkarıldı. Oradan da sürüldükleri Girit Adası'nın Kandiye şehrine Ekim 1847'de vardılar. 1856 yılında çıkan Yunan ayaklanmasının bastırılmasındaki katkılarından dolayı kendisine Mirimiranlık payesi ile Paşalık ünvanı verildi. Zorunlu ikameti kaldırılan Bedirhan Bey önce İstanbul'a, oradan da ömrünün sonuna kadar yaşayacağı Şam şehrine gitti. 1868/1869 yılında burada vefat etti.
CELADET ALİ (1893-1951):
Dilbilimci, şair, siyasetçi. Bugün Türkiye Kürtleri tarafından kullanılan Latin harfleri temelli Kürt alfabesinin hazırlayıcısı. Celadet Ali Bedirhan, Emin Ali Bedirhan'ın ikinci büyük oğlu olarak Kayseri'de doğdu. İstanbul Üniversitesi'nde hukuk öğre nimi gören Celadet Ali, eğitimini Almanya'da tamamladı. I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusu saflarında Kafkasya Cephesi'nde Ruslara karşı savaştı. Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasından sonra Kürtlerin bağımsızlığı için çalıştı. Kardeşi Kamuran ile birlikte bir Kürt devletinin imkanını, koşullarını araştıran Ingiliz istihbarat subayı Binbaşı Noel ile Mustafa Kemal'in Nutuk'unda bahsettiği olaylı Kürdistan gezisine çıktı. Kemalist kadroya karşı olan ve mahkum edilen Celadet Ali, 1922 veya 1923 yılı başlarında ailesi ile birlikte Mısır'a gitti. Mısır'a göçünce Celadet ve kardeşi Kamuran eğitimlerini tamamlamak için Almanya/Münih'e gittiler. 1925'te Kahire'ye geçen Celadet Bedirhan, burada bir süre kaldıktan sonra gittiği Beyrut'ta çoğu Türkiye'den sürgün edilmiş, ayrılmak zorunda kalmış, Kürt aydınları ile beraber 5 Eylül 1927'de Hoybun (Xoybun) Cemiyeti'ni kurdu ve ilk başkanı seçildi. Agn Isyanı'na katılmak için kuzeye doğru hareket eden Celadet Bey isyanın mahal line varmadan isyanın bastırılması üzerine geri döndü (1931). Bundan sonra kendisini Kürt dili ve kültürü ile ilgili çalışmalarına veren Celadet Bedirhan, Latin alfabesini Kürtçeye uyarladı. Yayınları ile Kürt dili ve edebiyatına yaptığ katkılar yakın dönem Kürt kültürel uyanışında öncü rol oynadı, Celadet All Bedirhan 1951 yılında Şam'da hayatını kaybetti. Ölümünden sonra eşi Ruşen (Rewşen) Bedirhan milliyetçi faaliyetlerine devam etti.1931'de Kürtçe Gramer kitabı Bingehên Rêzimana Kurdi'yi yayınlayan Celadet Bedirhan 15 Mayıs 1932-15 Temmuz 1943 arasında Kürt edebiyatı için bir mekteb görevi gören Hawar dergisini 57 sayı çıkarılabilmiştir. Dergi 23'üncü sayıdan itibaren tümden Latin harfleri ile yayınlanmıştır. Çıkardığı diğer bir dergi olan Ronahi'yi ise 1942-1945 yılları arasında toplam 28 sayı yayınladı. Diğer çalışmalarının bazıları şunlardır: Edirne Sükutunun İçyüzü (Kamuran Bedirhan ile birlikte, 1913), Rezana Elfabeya Kurdi (Kürtçe Alfabe Klavuzu), Nivéjén Ezidiyan (Yezidilerin Duaları), Türkiye Reisicum huru Mustafa Kemal Paşa Hazretlerine Mektup, 1933 (1973), Günlük Notlar 1922-1925 (1995).
BEDİRHAN, EMİN ALİ (1851-1926):
20. yüzyıl başında Kürt milli yetçi hareketinde etkin olmuş Kürt aydın ve siyaset adamı. Son Botan Miri Bedirhan Bey'in 21 oğlundan biri olarak Girit'te doğan Emin Ali Bedirhan yüzyılın ilk yarısında Kürt milliyetçi hareketinde derin iz bırakmış Celadet Ali Kamuran ve Süreyya Bedirhan Bey'lerin de babasıdır. Emin Ali Bey 1906 yılında Şamil Ali Bedirhan ve Abdurrezzak Bedirhan ile birlikte İstanbul Şehremini Ridvan Paşa'nın öldürülmesi olayına karıştıkları gerekçesi ileIstanbul'dan sürüldü. Isparta ve Akka'da sürgün kalan Emin Ali 1908'de Meşrutiyet'in ilanı ile istanbul'a döndü.
Adliye müfettişliğinden emekli olan Emin Ali Bey Meşrutiyet'in ila nindan sonra Kürt Teavün ve Terakki Cemiyeti ile Kürt Neşr-i Maarif Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer aldı. 1. Dünya Savaşı sonrası kurulan Kürdistan Teali Cemiyeti'nin (KTC) ikinci başkanlığını yapan Emin Ali Bey, KTC'nin otonomiciler ve bağımsızlık yanlıları arasında bölünmesinde bagsizlik yanliss hizbin başını çekti. Nehri ailesine mensup Başkan Seyyid Abdülkadir'e karşı giriştiği liderlik mücadelesini kaybettikten sonra KTC'den aylanlarla beraber başkanlığına yaptığı Kürt Teşkilat-1 lçtimaiye Cemiyeti'ni kanda. Bu rekabette Bedirhaniler ve Nehriler arasındaki liderlik rekabeti de etkili olmuştur. Kürt örgütlenmeleri dışında 1918'de kurulan Radikal Avam Fikan'n kurucu ve yöneticilerinden olan Emin Ali Bey ayrıca Osmanlı son döneminin en büyük muhalefet partisi Hürriyet ve Itilaf Fırkası'nın genel merkez yöneticilerindendir ki, her iki parti de Ittihatçılara muhalifti. Kema listlere muhalif olan Emin Ali, 1922 sonu veya 1923'ün başında Türkiye'den ayrılarak Mısır'a yerleşti ve 1926 yılında burada vefat etti.
BEDİRHAN, KAMURAN ALİ (1895-1978):
Edebiyatçı ve hukukçu Bedirhan Ailesinin Avrupa'da en tanınmış üyesi. Emin Ali Bedirhan'in oğlu olan Kamuran Ali Bedirhan, 1895 yılında İstanbul'da doğdu. İstanbul Üniversitesinde (o zamanki Darülfünun) hukuk öğrenimi gördü. Kürdistan Teali Cemiyeti'nin aktif bir üyesi olan Kamuran Bedirhan, ailesi ile birlikte 1922 sonu veya 1923 yılı başında Mısır'a göç ettikten sonra
kardeşi Celadet All ile birlikte gittiği Almanya'da hukuk öğrenimine devam etti ve doktorasını tamamladı. Edebiyat üzerine çalışmalarıyla dikkat çeken Kamuran Ali Bedirhan 1930'da Şam'a gitti. Hawar ve Ronahi dergilerinde çeşitli konularda Kürtçe ve Fransızca yazılar yazdı. 1943-1946 yılları ara sunda Beyrut'ta Roja Nú (Yeni Gün) ve Ster (Yildiz) dergilerini çıkardı. 1947/1948'de Paris'e gitti. 1950'de Sorbon Üniversitesi'nde Doğu Dilleri Enstitüsü'nde (INELCO) öğretim üyesi olarak çalıştı ve Kürtçe dersleri verdi. Molla Mustafa Barzani'nin Avrupa temsilciliğini üstlenen Kamuran Ali Bedirhan 6/7 Aralık 1978 tarihinde Paris'te öldü.
Kamuran Bedirhan değişik konularda çok sayıda eser yazdı. Eserlerinden bazıları şunlardır:Elifbeya Kurdi (Kürt Alfabesi, 1938), Elifabeya Min (Benim Alfabem, 1938), Rézana Zimanê Kurdl (Kürtçe Dilbilgisi, 1971), Xwendina Kurdi (Kürtçe Okuma, 1938), Zimanê Mader (Anadil, 1965), Nivisa Min (Yazım, 1965), Destpêka Xwendiné (Okumaya Başlarken, 1971), Parçeyê Bijarte (Seçilmiş Metinler, 1971), Férbûna Xwendina Kurdi (Kürtçe Okumayı Öğrenme, 1968), Ji Tefsira Qur'ane (Kuran'ın Tefsiri, 1971), Dersên Şerleté (Şeriat Dersleri, 1938), Çarinen Xeyam (Hayam'ın Dörtlükleri, 1939), Proverbes Kurdes (Kürt Atasöz leri), Helbestên Kurdi (Kürtçe Şürler), Der Adler Von Kurdistan (Kürdistan Kartals, Herbert Ortel ile birlikte, 1937), Helbestên Kurdi bi Fransizi. (Kürtçe Şiirler-Fransızcaya çeviri), Türkçe Izahlı Kürtçe Grameri (1974).
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.