DİPÇE : Yazarın son romanı Yokuş. Bir vefa romanı izlenimi veriyor eser. Bellek yazını da diyebiliriz. Yazarın hassasiyetlerinin izdüşümünü okuduğumuz eserde, öne çıkan ata toprağı kavramı Kazancakis'in katışıksız milliyetçiliğinin temeline götürüyor okuru. Ana konu Kosmas adındaki bir yazarın 2. Dünya Savaşı sonrasında baba yurdu Girit'e dönmesiyle gelişen olaylar etrafında şekilleniyor. Savaş sonrası Girit eşsiz güzelliğinden çok şey kaybetmiştir. Kosmas'ın babası yitenler arasındadır üstelik dedesi de ölüm döşeğindedir. Kosmas Yahudi eşi Noemi'yle, bir ötekiyle, ailesini kaynaştırmaya çalışırken, dünyanın da sürekli öteki ile savaşına farklı bir gözle bakmaya başlar. Dünya hızla yabani bir yere dönüşürken, sevginin ve insanlığın bu denli gücünü yitirmesi bir yazar gözüyle Kosmas'ın kalbi ve zinhî dünyasında infialler yaratır. Bu nedenle eser değişken bir yapıya bürünür. Melankolik çizgiden didaktik bir yapıya sıçramalarla ilerleyen esere; coşku ve durağanlığın tam da erimeyen karmaşası hakim olur. Bu karmaşaya Kazancakis'in Shakespearevari üslubu ulanır. Yazarın İngiliz kültürüne ve ırkına hayranlığı sadece dilde kendini göstermez. Yaşlı bir karakterine, çocuklarını İngilizler uğruna feda ettiren yazar, Giritlinin gönül yurdunu açıkça gösterir. Yokuş eserinin ötekisi ilk bakışta Yahudi Noemi gibi görünür. Eser ilerledikçe babanın ruhu, dedenin eli ve Kosmas'ın annesinin yumuşayan tavrıyla Noemi öteki olmaktan kurtulur. Bu eserin asıl ötekisi Türklerdir. Genel olarak Kazancakis'in ötekisi, yabancısı Türklerdir. Birçok karakterine Türklerin barbarlığını söyletir, birlikteliği Türklerin bozduğunu vahşeti Türklerin başlattığını dillendirir. Defalarca işgal edilen Girit, yazarın belleğinde hep korunulması ve savunulması gereken mekan olarak görülür, tehdit unsuru ise Türkler. Fakat yine de Kazancakis'in dilinde Anadolu'nun kültürel imgeleri istemsizce belirir. Giritlinin dünyası Anadolu'nun edasıyla biçimlenir. Bu etkileşim Kazancakis'in belleğinin de parçasıdır. Kitabın ana düşüncesinde dünyayı değiştirme isteğinin bilince dönüşmesi vurgusu vardır. İlk bölümde dedenin kapetanyoslarla(direnişçi arkadaşları ile) yaptığı sohbet ve torunu Kosmas'a sorduğu sorular dünyayı sorgulatmak adınadır. Bilge kimliği ile Britanya'ya yol gösterici olan Girit'in gücüne değinir bu rol üstlenme yazarın atalarına duyduğu saygının ve güvenin tezahürüdür. Daha sonra Yahudi Noemi'nin mektupları evrensellik imgesini öne çıkarır fakat yazarın dünyasının İngiltere'den ibaret olduğu gerçeğini değiştirmeye yetmez. Nitekim Noemi'nin sürpriz kararı tartışılacak noktalardan biridir. Kitabın son bölümü Yalnızlık'ta hayatın anlamını titrek bir kelimeye emanet eder yazar. Yaşam ve ölüm tezatında çileci bir ruhun gözlerine sahip olmak tüm yokuşları tırmanmak için gereken takâti verebilecek mi? Kazancakis beni arada bırakan bir yazar oldu.