İlk Jean Echenoz okumam, ama son olmayacak. Roman bir çok açıdan ilgi çekici ve farklı. Sadece 67 sayfada 1. Dünya Savaşı’nı tüm çıplaklığı ile önümüze seriyor Echenoz; cephedeki günlük yaşamı, geride kalanları, yaşanan acıları, toplumsal hayata yansımaları ile. Bu kadar az sayfada bu derece etkili bir savaş atmosferi yaratmak gerçekten büyük başarı. Romanı bitirdiğinizde içinizde hala cephenin dehşetini hissediyor, acıların kabullenilmesinin ve hayata devam edilmesinin yarattığı burukluğu duyumsuyorsunuz. Beni etkileyen ikinci yanı, yazım dili. Roman bilinç akışı tekniği ile yazılmış; ancak anlatıcımız hikayede sürekli yer değiştiriyor! Dış anlatıcı bize ortamı anlatırken birden askerlerin arasına karışıp onlardan biri oluveriyor, birkaç sayfa sonra baş kahramanımızın kimliğine bürünüyor, sonra tekrar dış anlatıcı kimliğine geçiveriyor. Kafa karıştırıcı gibi görünebilir, nitekim bu geçişleri ile vatanı Fransa’da da eleştiriler almış Echenoz. Ancak oldukça yaratıcı bir üslup bu aynı zamanda; sanki bir kameramanın peşinde geziyormuşsunuz ve vizörün ucundan savaşı izliyormuşsunuz atmosferi yaratıyor. Bir ressam, hatta bir yönetmen gibi sahneleri gözümüzün önünde canlandıran kıvrak bir üslup yaratmış bu sayede Echenoz. Romanın çıkış hikayesi de ilginç. Echenoz, vefat eden kayınpederinin notları arasında bulduğu bir asker günlüğünün peşinden 1. Dünya Savaşı’nı araştırmaya başlamış ve savaşı anlatan bir çok eseri okuyup seyretmiş. Olayları kesin tarihsel tasvirleri ile aktarmak yerine, kendi deyimiyle “bu pis ve kokuşmuş opera”dan gönüllü olarak sapmaya karar vermiş. Cümleleri, bazen bir müzik eserindeki gibi, kesip, uzatıp bir tempo yakalamaya çalışmış. Kitabın orijinal adı “14”, “1914” değil.

Kereviz ın incelemesinden öğrendiğime göre çevirmen Mehmet Emin Özcan yayınevi ile ciddi çatışmasına rağmen orijinal isimde basılmasını kabul ettirememiş. Romanın baş kahramanı sağ kolunu kaybettiğinden başlığın da sağ kısmını kesmek istemiş Echeroz, aynı zamanda baştaki sayının da önemli olmadığını vurgulamış; zira insanoğlu bu derece aç gözlü olur ise 1914, 2014, 2114, bu savaşlar böyle devam eder demek istemiş. Tüm bu güzel tespitler için teşekkürler

Kereviz . Ben de birkaç metafor ekleyeyim; kahramanların isimleri normal, tanıdık isimler değil; Echenoz isimleri hissettirdikleri ritimlerden ötürü seçmiş. Ana karakter Anthime Picardi meydanındaki bir ölü anıtının ismi imiş, Padioleau’yu tarihi belgelerden bulmuş, Arcenel’i ise kendi uydurmuş. Ayrıca askerler ayaklar altında ezilirken önemli karakterlerin Ayakkabı Fabrikatörü bir babanın etrafında konuşlanmaları, askerlerin sağlığını hiçe sayan kalitesiz ürünleri ile zengin olan bu ailenin kahramanımızın geleceğini belirlemesi de önemli göndermeler. Fransa’da takdir toplayan, ancak asıl ününü Amerika’da bestseller olduktan sonra yapan bu romanı; tarihi, hamasi nutuklar eşliğinde değil de sıradan insanların gözünden, dürüstçe okumayı seven herkese tavsiye ederim. Kısa bir kitap, hızlıca bitirebilirsiniz; ama etkisinin uzun süreceğine eminim.