A'dan Z'ye Kürtler Gönderileri
A'dan Z'ye Kürtler kitaplarını, A'dan Z'ye Kürtler sözleri ve alıntılarını, A'dan Z'ye Kürtler yazarlarını, A'dan Z'ye Kürtler yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.Bi rêzdarî û qedirbilindî bi bîr tinim
Bedîrxan Celadet Alî (1893-1951)
Dilbilimci,şair,siyasetçi.
Bugün Türkiye Kürtleri tarafından kullanılan Latin harfleri temelli Kürt alfabesinin hazırlayıcısı. Celadet Ali Bedîrxan, Emîn alî Bedîrxan'in ikinci büyük oğlu olarak İstanbul'da doğdu. İstanbul üniversitesi'nde hukuk öğrenimi gören Celadet Alî, eğitimini Almanya da tamamladı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusu saflarında Kafkasya Cephesi'nde Ruslara karşı savaştı. Osmanlı imparatorluğu'nun dağılmasndan sonra Kürtlerin bağımsızlığı için çalıştı. Kemalist kadroya karşı olan ve mahkum edilen Celadet Alî 1922 veya 1923 yılı başlarında ailesi ile birlikte Mısır'a gitti. Mısır'a göçünce Celadet ve kardeşi Kamuran eğitimlerini tamamlamak için Almayaya gittiler. 5 Eylül 1927 Beyrut' ta çoğu Türkiye'den sürgün edilmiş, ayrılmak zorunda kalmış, Kürt aydınları ile birlikte "Xoybûn" Cemiyeti' ni kurdu ve ilk başkanı seçildi.
Bundan sonra kendisini Kürt dili ve kültürü ile ilgili çalışmalarına veren Celadet Bedîrxan, Lâtin alfabesini Kürtçeye uyarladı. Yayınları ile Kürt dili ve edebiyatına yaptığı katkılar yakın dönem Kürt kültürel uyanışında öncü rol oynadı. Celadet Alî Bedîrxan 1951 yılında Şam da hayatını kaybetti. Ölümünden sonra eşi Ruşen hanım milliyetçi faaliyetlerine devam etti.
Ermenistan'ın Sesi Radyosu Kürtçe Seksiyonu/ bölüm 1955'te 1,5 saat Kürtçe yayın yapmaya başladı.1960'lı ve 1970'li yılları boyunca özellikle Serhad yöresindeki Kürt köy odalarının vazgeçilmez dinlencesi olan radyoda bir çok sanatçı Kürtçe kılamlar seslendirdi.Bu sanatçıların önde gelenleri şunlardır:
Karapetê Xaço, Şeroyê Biro, Efoyê Esed, Reşidê Baso, EgîdêTecir, Neçoyê Cemal, Mecidê Silêman, Susika Simo, Aslîka Qadîr, Zadina Şakir, Şebabê Egîd, Dawudê Xelo, Aramê Tigran, Fatima İsa, Şibliya Çaçan, Werda Şemo, Asa Evdîle, Xana Zazê gibi sanatçılardır. Lawikê Metînî, Bişarê Çeto, Mîrzikê Zaza, Emê Gozê, Salih û Nûrê, Heso û Nazê, Bavê Fexriya ve onlarca stran bu radyolar sayesinde tanındı.Erivan Radyosu taş plak ve kasetlere kayıtlı dünyanın en zengin Kürtçe müzik arşivlerinden birine sahiptir.
MERYEM HAN/ Meryem Xan ( 1904-1949):Müzisyen.
Kürtçe şarkıları kaydedilen ilk kadın sanatçıdır. Şırnak'ın Dêrgol/ Dêrgul Köyü'nde (Kumçatı) doğan Meryem Han 1924'te gittiği Zaho'da 12 yıl kaldı. 1936'da önce Musul'a sonra Bağdat'a gitti. 1939'da açılan Bağdat Radyosu'nda çalıştı.Sanatçı , Kürt kültür ve toplumsal hayatını yansıtan çok sayıda şarkı (Kılam-stran) besteledi ve söyledi. 200'ün üzerinde şarkı okuyan Meryem Han plak çıkaran ilk Kürt kadın sanatçıdır. Meryem Han 1949 yılında Bağdat'ta hayatını kaybetti.
Sayfa 319 - NûbiharKitabı okudu
KÜRDİSTAN (GAZETE):
Mikdad Bedirhan tarafından 22 Nisan 1898'de Mısır'ın başkenti Kahire'de yayınlanan ilk Kürtçe gazete.
1898-1902 yılları arasında toplam 31 sayı yayınlanan Kürdistan Gazetesi 1-5. sayıları Kahire'de, 6-19. sayıları Cenevre'de, 20-24.sayıları Londra'da,25-29.sayıları Folkstan' da ,30-31.sayıları tekrar Cenevre'de yayınlandı. M.Mikdad Bedirhan' ın ölümü üzerine 5.sayıdan sonra gazetenin sorumluluğunu kardeşi Abdurrahman Bedirhan üstlendi. Gazetedeki yazılar Kürtçe ve Türkçedir. Bu gazetenin çıkış günü olan 22 Nisan,1973'ten beri 'Kürt Gazetecilik Günü ' olarak kutlanmaktadır.
Kürdistan Gazetesi
Sayfa 273 - NûbiharKitabı okudu
Erivan Radyosu/Radyoyê Rewanê
Ermenistan'ın Sesi Radyosu Kürtçe Seksiyonu/ bölüm 1955'te 1,5 saat Kürtçe yayın yapmaya başladı.1960'lı ve 1970'li yılları boyunca özellikle Serhad yöresindeki Kürt köy odalarının vazgeçilmez dinlencesi olan radyoda bir çok sanatçı Kürtçe kılamlar seslendirdi.Bu sanatçıların önde gelenleri şunlardır:
Karapetê Xaço, Şeroyê Biro, Efoyê Esed, Reşidê Baso, EgîdêTecir, Neçoyê Cemal, Mecidê Silêman, Susika Simo, Aslîka Qadîr, Zadina Şakir, Şebabê Egîd, Dawudê Xelo, Aramê Tigran, Fatima İsa, Şibliya Çaçan, Werda Şemo, Asa Evdîle, Xana Zazê gibi sanatçılardır. Lawikê Metînî, Bişarê Çeto, Mîrzikê Zaza, Emê Gozê, Salih û Nûrê, Heso û Nazê, Bavê Fexriya ve onlarca stran bu radyolar sayesinde tanındı.Erivan Radyosu taş plak ve kasetlere kayıtlı dünyanın en zengin Kürtçe müzik arşivlerinden birine sahiptir.
Sayfa 174 - NûbiharKitabı okudu
Newroz
Yeni gün anlamına gelen newroz Kürtler tarafından kutlanan bir bayramdır.Newroz aynı zamanda baharın başlangıcını,doğanın canlanışını simgeler. Kürt coğrafyasında Güney ve özellikle doğusunda daha eski iken batı ve kuzeyde newroz kutlamalarının tarihi pek eskiye dayanmaz.Newrozun günümüzdeki anlam ve içeriği ile yaygınlaşması özellikle 70’lerin sonundan bugüne dek Kürt milliyetçiliğinin gelişimiyle ile paralellik gösterir newrozun tarihsel kökleri itibari ile Demirci kawa efsanesi işe bütünleştirilmesi olayı siyasi yönden güçlü semboller taşır hale getirildiğinden,bayram önemli ölçüde siyasallaşmıştır.
Efsaneye göre zalim kral dehhak’a bir çok oğlunu kurban veren Demirci kawa sonunda sıra 18. Oğluna geldiğinde isyan eder.Ve Dehhak’ı devirir.
Buradan hareketle newroz haksızlığa, güçlüye,adaletsizliğe karşı çıkışın simgesi olarak görülür. Kawanın mevcut siyasal yönetime karşı bir sembol olarak kullanılmaya başlaması meşrutiyet dönemi İran aydınlarında da görülen bir durumdur.
Sayfa 345 - Nûbihar
LEYLA KASIM(1952-1974).Kadın Peşmerge ve aktivist hanekin’de doğan Leyla kasım 1970 yılında IKDP’ye katıldı.1971 yılında Bağdat üniversite’nde okurken 1972 yılında Kürt öğrenci Birliği’nin (yekitî Qotabiyên Kürdistanê)üyesi olarak siyasal çalışmalara aktif biçimde katıldı.
Kürt Peşmergeleri ve basa hükümeti arasındaki çatışmaların şiddetlendiği
Sayfa 245 - Nûbihar
ALİŞER(alişêr)
Halk ozanı ve Koçgiri isyanının önde gelen isimlerinden. Hasenan aşiretine mensuptur. Dersim olayları sırasında seyid rızanın yanına sığındı ve seyid rızanın yegeni,devlet yanlısı rehber’in adamları tarafından kendisi ve eşi zarife hanımın başları kesilerek öldürüldü.
Sayfa 53 - Nûbihar
Ev her wext wiha bû!
Ona göre Irak'ta yönetime karşı mücadele eden Kürtleri silahlandırarak ABD, Bağdat yönetimini son derece zayıflatacak ve Kürt ayaklanmasına karşı koyamayan Irak'ı tavizler vermeye zorlayacaktı. Böylece Şatü'l Arab su yolu meselesinde İran istediğini elde edecek ve Körfez bölgesinde ABD yanlısı Şah rejiminin liderliği sağlanacaktı. Ayrıca Sovyet yanlısı Irak'ın zayıflatılması ile 1972 sonrası olası bir Arap-İsrail savaşına Irak ordusunun dahil olması da engellenmiş olacaktı.Raporda ayrıca Irak'taki Kürtlere yapılacak Amerikan yardımının Kürt lerin zafere ulaşması için yapılmadığı belirtilmektedir. Kürtlerin başarısının İran Kürtlerine de etki edip Şah'ı güç durumda bırakacağı düşünüldüğünden yardım miktarının belli bir sınırda tutulması böylece Irak ordusunun yıpratıl ması, öte yandan Kürtlerin zafere kavuşmalarına yetecek kadar da olmaması planlanmıştır. Raporda ABD'nin, Kürtlerin otonom bir yapı ya da devlete kavuşmasını amaçlanmadığını, hem Şah rejimi hem de Washington'un tek amacının Bağdat'ı antlaşmaya çekebilecek kadar zayıflatmak olduğu belirtilmiştir. Kürtlere hiçbir zaman üç aydan daha fazla yetecek cephane verilmemesi de bunun bir göstergesiydi.
Şeyhler ve milliyetçilik
Çoğunluk medrese eğitiminden geçen ve yine medrese hocası olan şeyhlerin bir kısmı 1880 ve 1925 arası Kürt milliyetçi hareketinde lider konumunda yer aldılar.
1880 yılında Batı İran'ı işgale girişen Nakşi Şeyhi Taha Nehri'nin oğlu Şeyh Ubeydullah İsyanı milliyetçi saiklerin etkili olduğu ilk Kürt isyamıdır. Daha sonra yüzyılın başında
Kürt medreselerinin geçmişi 10. yüzyıla kadar uzanmakla beraber tam olarak kurumsallaşmaları 15. yüzyılda gerçekleşti ve zamanla sayıları artı. Cizre, Hizan, Colemerik, Beyazıt, Bitlis, Norşin, Ohin, Tillo ve Siirt'te önemli medresler bulunmaktaydı. Geçmişte yerel yöneticilerin ve halkın katkıları ile eğitim hayatlarını sürdüren medreselerde Arapça, Farsça ve Kürtçe kitaplar okunmakta, Arapça ve Farsça olan eserler de Kürtçe olarak şerh edilmekteydi. Bu medreselerde Molla Gorani, Şeyhu'l İslam Ebû Suûd Efendi ve İbnü'l Kemal gibi tanınmış birçok alim yetişmiştir. Yakın döneme kadar vücuda getirilen Kürt edebiyatı da medrese kökenli bir edebiyattır. Ahmed-i Hani, Molla Ahmed Ciziri, Faki Teyran, Ali Hariri, Molla Halil Siirdi, İsmail Bayezidi, Mahmud Bayezidi, Siyahpoş en ünlü örneklerdir. Marksist düşünceyi savunan son dönemin ünlü şairi Cigerhun'da (Cigerx- win) medrese kökenlidir.