Kimi Hallâc gibi darağacında yapar Mi‘râc’ını, kimi Nemrud’un ateşinde, kimi Çarmıh’ta, kimiyse balığın karanlığında. “Lâmekân” olan varlığa Mi‘râc’ın mekânı olmaz. Aslında zamanı da olmaz. Zaman, üç boyutlu varlık için bir anlam taşır, “Asr’dan Dehr’e” davet olunanlar için geçerli değildir. Rûhânî bir şölendir, bir hayret ve haşyet yolculuğudur. Burada yaşananlar Allah ile kulu arasında, anlatılması yasak bir sırdır. Mi‘râcın kemâli tekrar dünyevî hayatın realitesine geri dönmek ve yeniden hizmet için insânlık okyanusunun içine katılmaktır. Mi‘râcı büyük olanın bu oranda hizmeti/çilesi de büyük olacaktır.
Hz. Yûnus’un balığı da değişti ve yeni anlam yüklemeleriyle hayat denizimizde farklı şekillerle karşımıza çıktı. Bazen makam balığı, bazen rütbe, bazen servet, hırs, şöhret, kibir, bazen de şehvet balığı. Kısaca en büyük/ana balık nefsimizdi ve farkında olmadan saydığımız bu sıfatlar gibi daha birçok irili ufaklı balıklar tarafından yutulduk ve karanlığa gömüldük.
Bu karanlıktan çıkışı sağlayacak rehber şahsiyetlerden birisi Zülkarneyn idi. Zülkarneyn’in “iki boynuzu” sadece maddî kudret, güç ve iktidarı göstermiyordu. O, kendi çağının adil bir hükümdarıydı ve aynı zamanda dünyevî otoritesinin yanında mânevî/rûhânî gücü de temsil ediyordu. Bir anlamda “çift boynuz” insânın bu âlemdeki yaşayış/yürüyüş dengesinin nasıl sağlıklı gerçekleşeceğinin de bir işâretiydi. Zülkarneyn aynı zamanda “doğru bir amaca varmak için doğru araçları seçen” bir yöneticiydi. Bu nedenle sorumlu olduğu insânların üzerine Güneş’i her an doğuracak kadar merhametliydi.
