Diyalektik Düşüncenin Tarihi
Selahattin HilavEn Yeni Diyalektik Düşüncenin Tarihi Sözleri ve Alıntıları
En Yeni Diyalektik Düşüncenin Tarihi sözleri ve alıntılarını, en yeni Diyalektik Düşüncenin Tarihi kitap alıntılarını, etkileyici sözleri 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
Dünyayı diyalektik biçimde açıklamak, aristokrasinin egemenliğini düşünce alanında desteklemeye nasıl elvermiyorsa, mekanik biçimde açıklamak da, aradaki nitelik farklarını kaldırdığı için yine elvermemektedir. Aristokrasinin bir ahlaki amacı ve ödevi olduğunu duyabilmesi için erek kavramının işin içine sokulması gereklidir. Çünkü dünya bir erek ile belirlenmemişse ve her şey diyalektiğin ya da mekaniğin yasalarına göre olup bitiyorsa, aristokrasinin egemenliğinin temelleri nesnel nedenlerin etkisiyle sarsılıyor demektir. Öyleyse, bu nesnel nedenleri inkâr etmek en yüce ve evrensel bir amaçtır.
Sayfa 52Kitabı yarım bıraktı
Dış güçlerin etkisi altında harekete gelen bir madde kavramı söz konusu olunca, diyalektik değil, mekanik göz önünde tutuluyor demektir.
Aynı zamanda, bu mekanik bir erekliliğin (finalite) etkisi altındadır. Yani bu teleolojik bir mekaniktir. Madde ile form arasındaki bağlantıların ilerleyişinde ortaya çıkan ayırt edici işaretler, niteliksel bir karakter taşımaktadırlar.
Sayfa 51Kitabı yarım bıraktı
Madde ancak imkân halinde (dunamei, potentia) bir öze sahiptir ve ancak form (energia, adus) sayesinde gerçeklik kazanır. Bu geçiş bir süreçtir, ama burada söz konusu olan, zaman içinde yer almamış olan bir süreçtir. Maddenin etkileyici (hareket ettirici) nedeni formdur. Her hareketin ve olayın nedeni, amaç olmak bakımından form ve aynı zamanda ereğin kendisidir. Yani madde, kendi kendine hareket edemeyen, ama harekete getirilebilen (etkilenebilen) bir imkândır. Hareket etmeden ve hareket ettirilme den harekete getirilebilen biricik gerçeklik, katkısız bir form olan Tanrıdır. Madde ile Tanrı arasında hareket eden ve harekete getirilen sayısız varlıklar dizisi bulunmaktadır, Aristoteles'in doğa dediği şey işte bu varlıkların bütünüdür.
Sayfa 51Kitabı yarım bıraktı
Aristoteles'de, ideler şeylerden ayn değillerdir tam tersine, ideler şeylerin içinde bulunmaktadırlar. Demek ki, onun gözünde ide, tek tek şeylerin genel ve soyut bir kavramıdır. Hatta bundan da fazla bir şeydir. İde, sadece öz ve töz değil, eşyaya neliğini ve birliğini sağlayan bir ilke; bu eşyanın başkalaşımlarının etkin nedeni ve amacıdır. Aristoteles'te ideler aynı zamanda etkileyici güçler haline gelmişlerdir. Neden, fenomenlerden farklı değildir, ama fenomenlerin içinde gelişen bir özdür. Nitekim, madde de bu etkinin kendisini üzerinde gösterdiği bir şeydir sadece. Böylece, Aristoteles'in dört temel ilkesinin (madde, form, neden, amaç) ikiye, yani madde ile forma indirgenebileceği görülüyor. Etkileyici nedenin, form ve amaç ilkelerinden ayrı bir şey olmadığı besbellidir. Biçim kazanmamış maddenin, yani potansiyelliğin eksiksiz gerçeklik ve edimsellik (fiililik) haline gelmesini, yani maddenin, form kazanmış madde haline gelmesini sağlayan şey, etkileyici nedendir. Fenomenler dünyasında gördüğümüz şeyler, form kazanmış maddedir. Madde ile form arasındaki ilişkide derecelenme söz konusudur. Aristoteles'e göre, evren tıpkı bir piramide benzer. Piramidin tabanında formdan yoksun madde vardır.
Daha yukarı çıktıkça formun önem kazandığını ve maddeyi ikinci plana ittiğini görüyoruz. En yukarıda, maddeden arınmış katkısız formu görüyoruz.
Sayfa 50Kitabı yarım bıraktı
Aristoteles'in diyalektiğinin önemini büsbütün inkâr etmek ona karşı haksızlık etmek demektir. Bu önem, Aristoteles'in sınıflamasının şaşmazlığından ve düzeninden çok, sistematik karakterinden ve içeriğinden gelmektedir. Formel olma sına rağmen, çeşitli kanıların ortaya konuşu, sofistlerin yanlış akılyürütmelerini reddetmek ve "elevermekten" çok daha ya rarlı olmuştur. Aristoteles'in, diyalektiği "çeşitli görüşler"in bilimi olarak ele alan yapıtı, yani Topikler, tartışmayı sistematik hale getirebilecek zengin bir içerik taşımaktadır.
Nesnel diyalektik, araştırma üzerinde temellenen septik ile başkasının araştırmalarını inceleme konusu edinen pirasiik'e ayrılır. Tartışma diyalektiği ise görünürdeki zaferi amaç edinmiş olan eristik ile görünürdeki felsefe ile üne kavuşturmayı amaç edinmiş olan sofistik'e aynlır.
Sayfa 48Kitabı yarım bıraktı
Aristoteles'in gözünde diyalektik yöntem, deneyimin, yani duyu ve algı verilerinin üzerine temellenen genel bir önerme nin doğru-gibi-görünüşünün ispatlanması ve aynı zamanda bu önermeyle ilintili olarak ileri sürülmüş kanıların eleştirilmesidir. Bu arada şaşmaz bir bilgi yerine, doğru-gibi-görünüş söz konusudur. Ama diyalektik, yine de, genel bir uzlaşmayı ya da herkesin uzlaşmasını, bunlar da olmazsa, en azından uzmanla rın uzlaşmaya varmalarım gerektirir. Doğru-gibi-görünüş dolaylı ya da dolaysız olabilir.
Sayfa 48Kitabı yarım bıraktı
Bi limsel bilgi her zaman dolaylı olduğu halde, ilkeler (özlerinin gereği), dolaysız ve dolayımsızdırlar. Demek ki, ilkelerin bilinişi, bilimden nitelik bakımından farklıdır. Bütün bilimsel bilgiler bu ilkelerden çıkarıldığına göre, ilkelerin bilgi sini sağlayan aracın bilimden daha üstün olması gerekir. Bu üstün araç, zihin aracılığıyla kavrayıştır; daha doğrusu ilkeleri bilen zihnin kendisidir. Demek ki, dolaylı bilginin en sağlamı ilkelere kadar ulaşabilir, ama bu ilkeler ancak dolaysız olarak kavranabilirler.
Sayfa 48Kitabı yarım bıraktı
Genel parçasaldan; olumlu olumsuzdan; dolaysız dolaylıdan daha üstündür. Bu söylenilenlerden şu sonuç çıkan algı gerçek bilimi sağlayamaz. Çünkü, algı sadece tek tek olanı vermektedir, oysa bilginin asıl nesnesi genel olandır. En doğru bir kanı bile bilgi değildir. Çünkü bilgi zorunluluk karakteri taşır ve değişikliğe uğramaz. Oysa kanı kesin değildir ve nesnesi kadar değişkendir.
Sayfa 48Kitabı yarım bıraktı
Aristoteles'e göre bilim, nedenlerden çıkarsama yoluyla edini len bilgidir. Özellikle, kanıtlanamayan ilk nedenden çıkarılmış bir bilgidir. Nedenden çıkarsanmış bilimden başka, Aristoteles, kaynağım deney ve tümevarımda bulan ve olaylardan çıkarılan bir bilim olduğunu da söyler. Ama bu bilim, nedenden çıkarsa- nan bilimle boy ölçüşemez. Çünkü bu bilim, düşüncenin kav ramlardan kalkarak temel ilkeye, yani kanıtlanamayana varmasını sağlamayan bir yöntemden türemiştir. Gerçekten de, apodiktikin olabilmesi için kanıtlanamayan kesin ilkelerin bulunması gereklidir. Bu çeşit ilkeler arasında çelişmezlik ve üçüncü şıkkın imkânsızlığı ilkelerini sayabiliriz. Belli bir içeriği olumla-mak (tasdik etmek) ya da olumsuzlamak (nefy etmek), bunlardan birinin doğru ötekinin yanlış olduğunu söylemek demektir.
Yani birbiriyle çelişen iki önerme hakkında üçüncü bir yargı ileri sürmek imkânsızdır. Bir kanıt, nedensellik karakterini taşıdığı ve yukarıda sözü geçen son ilkelere yakın olduğu ölçüde mükemmeldir. Bundan başka, en mükemmel kanıt, en basit ve en olumlu olan ve eksiksiz bir kanıtlama sağlamak için en az terim gerektiren kanıttır.
Sayfa 47Kitabı yarım bıraktı