İnsan ve Kader
Murtaza MutahhariSözler ve Alıntılar
Merhum Seyyid Cemaleddin Esadabâdî bir makalesinde: Eğer halkın ruhî durumu müsait ve temiz olmazsa, pak inanç onlarda kendi ruhlarının rengine boyanarak, onların bedbahtlığının ve sapıtmalarının artmasına sebep olacağını ve onları daha fazla kötü iş yapmaya sürükleyecek bir güce dönüşeceğini belirtir.
Bütün illet ve sebepler ilahî kaza ve kaderin tezahürü oldukları için, her olay hakkında, her boyuttaki farklı illet ve sebeplerde, tasavvur edebilen tüm farklı olaylarda, farklı kaza ve kader tasavvur edilmektedir. Gerçekleşen ve şekillenen o olay ilahî kaza ve kader iledir, gerçekleşmesi duran o olay da yine ilahî kaza ve kader iledir.
Farklı alınyazıları işin içindedir ve bu alınyazıları birbirinin yerini alabilir, onların bir diğerinin yerini almaları da alınyazısının hükmü gereğincedir.
Sayfa 64 - Önsöz YayıncılıkKitabı okudu
Meselenin sırrı kaza ve kader, Hak Teâlâ’nın isteği, iradesi, ilmi ve inayeti tabîî illetlerle aynı boylamdadır, onlarla çelişmemektedir. Sonsuz illet ve sebepler nizamı, Hakk’ın irade ve isteğine ve ilahî kaza ve kadere dayanmaktadır. Bu illet ve sebeplerin nedenselliğinin etkisi, aynı açıdan kaza ve kaderin nedenselliğinin etkisidir .
Bu yüzden bu ayrım hatalıdır, hangi fiil Allah’ındır, hangi fiil Allah’ın değildir yahut Eğer bir şey ve bir fiil Allah’a nispet edilirse, o halde bu şey mahlûkun fiili değildir, eğer mahlûkata nispet edilirse şu durumda o şey mahlûkatın fiilidir ve Allah’ın fiili değildir diyemeyiz. Olayı, Yaratıcı’yla yaratılan arasında taksim etmek hatalı bir iştir.
Mutezile’nin çıkmazı
Nedensellik kesinlik ve değişmezlikle eş anlamlıdır, öyleyse işin değişimi ve dönüşümü yoktur. Bu yüzden genel nedenselliği kabul eden herkes -materyalist dahil- hem illet ve malulün zorunluluğunu ve determinizmi kabul etmişlerdir hem de kaderin değişkenliğini ve insanın kader üzerinde etkisi olduğunu kabul etmek istediklerinden, bu çıkmazla karşılaşmışlardır. Bu yüzden ilahî anlamda kaza ve kaderi reddeden Mutezile’nin görüşü, yani bütün alemdeki olaylarım hepsinin ilahî irade kapsamında oluşunu reddeden, ilahî ilmin en başından beri bütün nizamı bilmesini reddeden görüş, soruna çözüm olamamaktadır.
Beşerin amel ve fiilleri, alınyazısının kesinlik ve değişmezliğine tâbi olmayan olaylar silsilesindendir; çünkü binlerce illet ve sebebe bağlıdır ve beşerde bu türden çeşitli iradeler, seçimler ve ihtiyarlar kendini göstermektedir.
Sayfa 66 - Önsöz YayıncılıkKitabı okudu
Eğer ilahî alınyazısı, kaza ve kaderden maksat, beşerin potansiyeli, gücü irade ve ihtiyarı gibi sebep ve sonuçları inkar etmekse, böylesi bir kaza ve kader yoktur ve olamaz da hiç bir şüphe be meçhule yer bırakmayan ilahî hikmetteki kesin burhanlar böylesi bir alınyazısı, kaza ve kaderin temelsiz olduğunu ortaya koymuştur.