Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF), Türk siyasal yaşamının ilk bağımsız muhalefet partisi girişimidir Cumhuriyetin kuruluş döneminde iktidar için yapılan mücadelenin şekli, en açık biçimde bu muhalefet partisinin varlığında gözlenir. Savaştaki rolü nedeniyle önemi ve saygınlığı tartışılamayacak olan bir lidere karşı ve ona rağmen muhalefet olmaya çalışmak, kendi düşüncelerini, politik perspektifini açıklamak ve bunun propagandasını yapmak ve nihayetinde siyasal iktidarı elde etmek için mücadeleye girişmek... Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası bugün doğal karşılanan bir siyasal mücadele yöntemi olarak sayılacak adımları atarken, partinin varlığı hegemonik siyasal elit tarafından bir ihanet şebekesinin girişimi ve komplosu olarak algılandı. O dönemki siyasal iktidar ve en önce de Mustafa Kemal, sürecin en başından itibaren, böyle bir muhalefet partisini emelleri gizli bir grubun -yani eski İttihatçıların, ordu kumandanlarının, padişah ve hilafet yanlılarının içinde olduğu bir fesat topluluğunun- girişimi olarak algılamayı tercih etti. İzmir Suikasti davasıyla başlatılan siyasal temizliğe giden yolda TCF deneyimi, bir yandan siyasal alanın hâkimiyetinin kimlerde olduğunu gösterirken, diğer yandan iktidara siyasal "hasımlarım" seçme ve bertaraf etme imkânı sundu.
"O dönem gözlemcilerinin, CHF'li politikacılar ile bürokratlarının hükümet partisine muhalefeti, devlete muhalefetle bir tutma ve muhalefetin her üyesini devlet düşmanı olarak görme eğilimi üzerine yorumları mevcuttur. Başlıca partiler arasında programları açısından çok büyük uçurumlar almadığı zamanlarda bile, ortak bir zeminin varlığını inkâr ederek, muhalefeti vatan haini olarak suçlama eğilimi, bugüne kadarla Türk siyasal sisteminin istikrarsızlığının temel kaynaklanndan biri olarak kabul edilmelidir."
Erik Jan Zürcher
