Uzay temalı her şey hoştur benim gibi bir okur için.
Günaydın
Bir yıldız, istikrarlı bir yörüngede kalmasını sağlayacak doğru hıza sahip değilse ya gökadasından fırlar ya da gökada içine düşmeye mahkum olur.
Sayfa 280Kitabı okudu
Güneş Neden Lekelidir?
Güneş yüzeyinde bazen güneş lekeleri denen koyu renk bölgeler oluşur. Buralar, manyetik alanlarla kaplı bölgelerdir ve koyu renk görünmelerinin sebebi etraflarındaki bölgelerden daha soğuk olmalarıdır.
Güneş, esas olarak aşırı ısınmış gazlardan oluşan büyük bir küredir.
Uzaya baktığınızda zamanda geriye bakarsınız. Uzayda ne kadar uzağa bakarsanız, o kadar eski bir zamanı görürsünüz.
TYCO BRAHE
Uzay kahramanları bölümünün bu hafta ele aldığı kişi Tyco Brahe. Çok parlak bir yıldızın ve kuyrukluyıldızların Ay’dan uzakta olduğunu bularak o zamanki genel kabulü bozdu. Astronomiye asıl katkısını ise hayatı boyunca yaptığı gözlemlerin asistanı Johannes Kepler tarafından yorumlanmasıyla yaptı. Mars’a ilişkin ayrıntılı gözlemleri inceleyen Kepler, çığır açan gezegen hareketi yasalarını formüle etti.
Sayfa 98Kitabı okudu
UZAY ARAŞTIRMALARI VE ETİK
Henüz çok yeni bir tartışma olsa da ileride çıkması muhtemel sorunları çözmek için şimdiden uzaya dair etik kuralları belirlemeliyiz. Burada şu sorular akla geliyor:
Uzayı korumak gibi bir görevimiz var mı?
Uzayda bir yaşam keşfedersek (mikroskobik bile olsa) onu korumak zorunda mıyız?
Uzayda özel sektörün faaliyetlerini kontrol edebilecek miyiz?
ASTRONOMİDE YAPAY ZEKA KULLANIMI
Sayfa 70-76
Yapay zeka her yerde olduğu gibi astronomide de büyük fayda sağlıyor. Astronomik görüntülere bakıp çok küçük ayrıntıları tespit etmede yapay zeka insanların işini kolaylaştırıyor. Yeni teleskoplar, eskilere göre çok daha fazla veri üretiyor. Mesela SKA diye adlandırılan ve 2028’de Güney Afrika’da faaliyete geçecek teleskop küresel internet trafiğinden yaklaşık 10 kat daha fazla üretecek. Bu veriyi ancak bir yapay zeka tarayabilir. Bunun dışında karanlık maddeyi tespit etmek için de yapay zeka kullanılabilir. Çünkü karanlık maddenin çekim gücü ışık evrende ilerlerken onun rotasını bozar. Bu bozulma insanın algılayamayacağı kadar küçük olabilir. Burada da yine yapay zeka devreye girer. Ötegezegenlerin ve öteuyduların keşfedilmesinde geçiş tekniğini kullanılır. Çok hassas ölçümlerde yine yapay zeka devreye girebilir. Çarpışan kara deliklerin veya her sene 25000 civarı yayınlanan astronomi makalelerinin incelenmesinde de yapay zeka kullanmak elzem olabilir.
JAMES WEBB KEŞİFLERİ
Bilinenden 150 milyon öncesinde oluşmuş galaksiler bulundu.
Yaratılış sütunlarının içindeki yıldızları görüntüledi.
Bir ötegezegeni doğrudan görüntüledi.
Hayalet galaksiyi görüntüledi.
Wolf-Rayet yıldızının etrafındaki gizemli dalgalanmaları keşfetti.
Bilinen en uzak galaksileri keşfetti.
Bir ötegezegenin atmosferinin ayrıntılarını keşfetti.
Titan’ın bulutlarının incelenmesini sağladı.
Güney Halka Bulutsusu’nda bilinmeyen ve soğuk bir gaz yayan bir yıldız keşfetti.
Yıldıza benzeyen ama yıldıza göre çok küçük olan ve kum bulutları olan bir kahverengi cüce keşfetti.
Bulutsuz olduğu düşünülen bir ötegezegende bulutlar keşfetti.
İki galaksi çarpışırken Samanyolu’ndan 20 kat daha hızlı yıldız üreten bir alan keşfettiler.
Sayfa 44Kitabı okudu
JÜPİTER’İN RENK DEĞİŞTİRMESİ
Üç sebebi olabilir:
Güçlü atmosferik rüzgarlar
Uyduları
Manyetik alanı
Sayfa 36Kitabı okudu
GÜNEŞ SİSTEMİ’NDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
Dünya tarih boyunca birtakım iklim döngüleri geçirmiş. Bu döngülerin nedeni doğal sebepler ve insan etkileri. Güneş Sistemi’nde diğer gezegenlerde de döngüler var. “Diğer gezegenlerin döngülerine bakmak, kendi döngülerimizi ve etkimizi daha iyi anlayabileceğimizi gösteriyor.”
Mars’ın büyük bir uydusunun olmaması, Jüpiter ve Satürn’ün yoğun etkisi altında olması Mars’ın eğikliğinde değişikliğe yol açar. Bu da Mars’a düşen Güneş ışığının yoğunluğunun sürekli ama düzenli olarak değişmesine sebep olur. Tek bir döngü on binlerce yıl sürer. Daha sıcak dönemlerde Mars yüzeyinin altında bir ısı akışı olacaktır. Bu ısının zaman içinde nasıl birikeceği modellenerek Insight aracıyla bu ısı araştırılıyor. Ancak Insihgt’ta yaşanan teknik arızalar sebebiyle bu araştırma başarılı olamadı.
Gezegenin güney kutbundaki karbondioksit buzu Mars’ın yaşanabilir olduğu dönemlere ışık tutabilir.
Venüs’ün iklimini modellemek Mars’tan çok daha zor. Çünkü sıcaklık ve atmosfer korkunç boyutlarda. Venüs’ün bu hale gelmesine devasa volkan patlamaları sebep oluyor. Yayılan korkunç karbondioksit Güneş ışığını gezegene hapsetti.
Venüs bu hale gelirken iki yoldan geçmiş olabilir: 1) Gezegenin oluşumundaki magma okyanusu gezegenin oksijenini içine hapsetmiş olabilir. Bu durumda gezgen çölleşmiş bir durumdadır. 2) Alternatif modele göre ise magma okyanusunun kısa süreli olması. Bu durumda ise Venüs, Dünya benzeri bir dönemden geçmiş olabilir.
Sayfa 26Kitabı okudu
Kısa Kısa
Satürn’ün uydusu Enceladus’ta devasa bir gayzer bulunmuş. (s. 24)
NASA’nın küçük bir asteroiti yakalayıp Ay yörüngesine oturtmak gibi bir uzak hedefi var. (s. 34)
Çin, 2030’dan önce Ay’a astronot göndermeyi ve uzay istasyonuna bir modül daha eklemeyi planlıyor. (s. 42)
Bill Clinton, oval ofiste çıkmaza giren konuşmalarında masasındaki Ay taşını eline alıp bu taş Ay’dan geldi dermiş. (s. 54 / Neil deGrasse Tyson röportajından)
Büyük Patlama’dan sonraki ilk milyar yılda zamanın beş kat daha yavaş aktığı tespit edildi. Işık hızındaki hareketten dolayı (?). Einstein yine haklı çıktı. (s. 56)
10 milyar ışık yılı uzaklıktaki bir galaksinin merkezindeki kara delik kaydedilen en parlak geçici ışımalarından birini kaydetti. Bunun iki sebebi olabilir: Kara delik bir yıldızı içine çekiyor olabilir veya aktif galaksi çekirdeğinin aktif duruma geçmesi olabilir. (Aktif Galaksi Çekirdeği, kara deliklerin etrafındaki yığılma diski olarak tanımlanıyor farklı kaynaklarda.) (s. 68)
Samanyolu
Samanyolu sarmal bir yapıya sahiptir. Kabaca 100.000 ışık yılı çağında, 1000 ışık yılı kalınlığındadır. 100 milyar ila 400 milyar yıldız içeriyor. Güneş Sistemimiz merkezden yaklaşık 26.000 ışık yılı uzaklıktaki Avcı Sapağı’nda bulunuyor.
Antik Yunan gözlemcileri Samanyolu’nun soluk kuşağını Tanrıça Hera’nın döktüğü bir süt akıntısı olarak hayal
Sayfa 16Kitabı okudu
Neptün’ün ötesine geçildiğinde Kuiper Kuşağı karşımıza çıkar. Bu bölge Güneş’ten yaklaşık 30 ila 2000 astronomik birim arasını kapsar. Plüton, Eris, Makemake, Haumea gibi cücegezegenleri; barındırır.
Kuiper Kuşağından sonra karşımıza Oort Bulutu denen bölge çıkar. Burası 100.000 astoronomik birime kadar uzanır. İçerisinde belki de 100 milyar buzlu gezegenimsi bulunuyor. Kuyurukluyıldızlar da bu bölgeden geliyor. Bu kadar uzak bir bölge olduğu için hakkına bilinenler çok az. Kimi astronomlar Oort Bulutu’ndaki cisimlerin Güneş Sistemi’nin iç bölgelerinden dışarı atılan cisimler olduğunu düşünse de alternatif bir yoruma göre buradaki cisimler komşu bir yıldız sisteminin dış çeperinden takılmış.
Bu iki gruba da girmeyen Sentor adı verilen bir cisim grubu da var. Güneş’e en yakın oldukları anda Jüpiter’le Neptün arasındayken en uzak oldukları zaman Kuiper Kuşağı’nın kalbine doğru uzanırlar. Hatta tespit edilen en uzak cismin bir Sentor olduğu ortaya çıktı.
Bir de tartışmalı 9. gezegen teorisi var. Birkaç astronom bazı anomalileri açıklarken 9. bir gezegen ihtimali üzerinde duruyorlar. Çok çok uzak bir yörüngede dolaştığı için şimdiye kadar tespit edlememiş olduğunu belirtiyorlar. Tabi bu popüler bir görüş değil. Eğer bir gün gözlemlenirse elbette ki astronomide müthiş bir keşif olur.
Sayfa 78Kitabı okudu
Uzayda bir şeyler üretmek için 3B yazıcılar en makul çözüm gibi ancak hala çok yavaşlar. (Sayfa 34-35)
Bizden 1300 ışık yılı uzaklıktaki Janus adlı beyaz cücenin bir tarafının helyumdan diğer tarafının hidrojenden oluştuğu görülüyor. Bu olay tahminen manyetik alanın bir tarafta daha güçlü olmasıyla alakalı ama kesin bir şey söylemek için daha fazla gözlem yapmak gerekiyor. (Sayfa 36-41)
Temmuz ayında Fransız bir kadına çarpan cisim bir meteorit değil bir dünya kayası çıktı. (Sayfa 42-43)
Elektrikli yelkenleri kullanan uzay araçları büyük hızlara çıkabilir. Sadece 10 yıl içinde Güneş Sistemi’nin sınırına dayanabilir. (Sayfa 49)
Güneş Sistemi’nin ilk oluştuğu zamanlarda yakınlarında bir Süpernova patlaması meydana gelmiş olabilir. Güneş Sistemi’nin doğum kozası olası etkilerden korumuş olabilir. (Sayfa 50)
Subaru teleskobu Hawai Mauna Kea’da. Adını Japonca’da Ülker takımyıldızından alıyormuş. (Sayfa 58-61)
James Webb bir gezegen oluşum diskinin merkezinde su buharı buldu. Bu keşif, orada Dünya benzeri gezegenlerin oluşabileceğini gösteriyor. (Sayfa 64-65)
Gizli fotonlar, karanlık maddeyi açıklayabilir. Çünkü gizili fotonlar sıradan fotonlarla çok zayıf bir şekilde etkileşime girerler. Tabi şimdiye kadar gizli foton diye bir şey gözlemlenmemiş. Ancak çalışmalar devam ediyor. (Sayfa 74-7