Kemal Burkay Gönderileri
Kemal Burkay kitaplarını, Kemal Burkay sözleri ve alıntılarını, Kemal Burkay yazarlarını, Kemal Burkay yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
Kürtlerin kültür yaşamı uzun yıllar karanlığa gömüldü. Bir Kürtçe kitap veya dergi kişiyi idama götürebilecek ağır bir suç sayıldı. Türkiye Kürdistanı halkımız, bugün bile, bu zorbalık perdesini yırtmaya çalışmaktadır. Aynı dönemde Rıza Şah yönetimindeki İran'da da Kürtlere karşı benzer bir uygulama oldu.
Nikitin şöyle diyor:
"Kürt edebiyatına eğilen araştırmacıya en çarpıcı gelen şey 'aşırı folklor bolluğu'dur (Vilçevsky'nin deyimi)." Vilçevsky'ye göre bunun nedeni Kürt halkının kendi anadilinde okur-yazar olmamasıdır. Nikitin de bu görüşe katılıyor ve şöyle diyor:
"Türk, İranlı ve Arap komşuları gibi okulda Kürtçe okuyup yazamadığı için anadilini geliştirme olanağından yoksun kalmış Kürt, kendini oral (sözel) folklor edebiyatına indirgemiş bulunmaktadır. Yalnızca geçmiş kuşakların zengin katkılarıyla beslenmiş bir folklor değildir o; sürekli olarak yenilenme ve zenginleşme yolunda şaşırtıcı bir dirim ve yaratıcı güçle beliren, çoğunca Kürt potasında komşu folklor temalarını da eriten bir bütündür. "
Kürtler folklorlarının zenginliğiyle övünürler. Örneğin Celadet Bedirhan Kürt folkloruyla ilgili olarak şöyle diyor:
"Folklorumuz, yani halk edebiyatı, dünya ölçüsünde ön sıralarda yer alır. Yakın Doğu'da hiçbir ulusun folkloru Kürt folklorunun düzeyine erişemez."
Klasik Kürt edebiyatında üç de kadın şairin adı geçer. Bunlar. Erdelanlı Mah Şeref Hanım (1800-47), Diyarbekir'li Sura Hanım (1814-65) ve Berwarili Mihreban'dır (1858-1905).
Aynı zamanda Mesture adıyla bilinen Mah Şeref Hanım, Kürtçenin Gurani lehçesiyle yazdığı gazel ve kasidelerin yanı sıra Farsça da yazdı. Ancak 1927 yılında Tahran'da yayınlanan divanında yalnızca Farsça şiirler yer almıştır. Mesture aynı zamanda Kürtler arasında ilk kadın tarihçi olmakla tanınır. Erdelan Kürt Beyliği'ni anlatan Tarihi Erdelan adlı eseri 1947 yılında Tahran'da yayınlandı. Sovyet Kürdologlarından E. İ. Vasilieva'nın Mah Seref Hanımla ilgili bir incelemesi vardır.
Edeb Ebdila Misbah (1862-1912), Mukri yöresinden, bey ailesindendir. Şairliğinin yanı sıra ressamdı ve süsleme sanatında ustaydı. Şiirleri sevda üstünedir. Kürt araştırmacı Giv Mukriyani, "aşk üstüne şiir yazmakta Edeb'in dengi yoktur" der. Divanı 1936'da Rewanduz'da, 1960'ta Hewlêr'de diğer şiirleri 1970'te Bağdat'ta yayınlanmıştır
Nakşibendi şeyhi Mevlana Halid'in (1777-1826) Gurani lehçesiyle de yazılmış şiirleri vardı; Kürtçe, Arapça ve Farsça şiirlerini içeren bir divanı 1844 yılında İstanbul'da basıldı. Kimi kaynaklarda, 12. yüzyılda yaşamış filozof Şehabeddini Suhraverdi'nin (1155-1191) de Gurani lehçesiyle şiirlerinin varolduğu belirtilmektedir.
Kürt edebiyatının şaheseri ve Doğu'nun seçkin klasiklerinden sayılan Mem û Zin'in konusu ünlü Kürt halk destanı Memê Alan'dan alınmıştır. Xani, bu ünlü halk masalını ve aşk öyküsünü yeniden işlerken dünya görüşünü de dile getirmiştir. Mem û Zin'in en özgün yanı, onda, günümüzden üç yüzyıl kadar önce dile getirilen coşkulu yurtseverliktir. Xani, iki büyük devlet, Osmanlılar ve İran Şahlığı arasında bölünmüş Kürdistan'ın ve Kürt halkının dramını dile getiriyor, Kürtler arasında birliğin yokluğundan yakınıyor ve kurtuluşu bir Kürt devletinde görüyor. Kürt dili ve kültürünün gelişimi için de bunu zorunlu sayıyor. Bu soylu duygular ve derin yurtseverlik, kendisinden sonra gelen Kürt ozanlarını derinden etkiledi. Mem û Zin'in el yazması kopyaları yıllarboyu elden ele dolaştı, Kürdistan'daki medreselerde mollaların ve öğrencilerin baş kitaplarından biri oldu. İlk kez 1920 yılında İstanbul'da basıldı, ancak kısa süre sonra Türk hükümetince yasaklandı.
Klasik Kürt edebiyatının en büyük adı, kuşku yok, Ehmedê Xani'dir (1650-1706). Jaba'nın makalesinde Hakkari yöresindeki Xani (Hani) aşiretinden olduğu belirtilmiştir. Başka bazı kaynaklarda ise bu aşiretin 16. yüzyılda Ağrı Dağı eteğindeki Beyazıt yöresinde olduğu söylenmektedir. Xani (Hani) Beyazıt'ta yaşadı ve orada öldü. Mezarı halk tarafından bir ziyaretgah haline getirilmiştir. Xani'den günümüze üç eser ulaştı: Mem û Zin, Nûbar ve Aqida Imanê.
1417-1491 tarihleri arasında yaşadığı belirtilen Mele Ehmedê Batê, Hakkari'nin Batê köyündendir. Kürtçe Mewlûd'un ve Zembilfroş adlı manzum öykünün yazarıdır. Her iki eseri de halk arasında ünlüdür. Kürdistan'da okunan mevlid genellikle budur. Bu eserlerin el yazmaları Leningrad'da Saltikof Şedrin Kütüphanesi'ndedir.
Kürt edebiyatı tarihine ilişkin kaynaklarda genellikle, ilk klasik Kürt şairi olarak Eli Heriri gösterilmiştir. Bu, Aleksandır Jaba'nın klasik Kürt edebiyatı üzerine verdiği bilgilere dayanıyor. 19. yüzyıl ortalarında Çarlık Rusyası'nın Erzurum Konsolosu olan Jaba, bazı Kürt din adamlarının ve bilginlerinin yardımıyla Kürt folkloru, tarihi ve edebiyatı ile ilgili araştırmalar yaptı ve topladığı elyazmalarını Petersburg'a gönderdi. Jaba, Kürt edebiyatı üzerine yaptığı çalışmada sekiz Kürt şairi üzerine bilgi vermektedir. Tümü de Kurmanci lehçesiyle yazan bu şairler Eli Heriri, Melayê Ciziri, Feqiyê Teyran, Melayê Batê, Ehmedê Xani (Hani), İsmailê Bazidi, Hakkarili Şeref Han ve Beyazıtlı Murat Han'dır.