XIV. yüzyıldan itibaren, dîvân teknik ve estetiğine dayanarak, yapmacık, uydurma bir dille ve aruzla meydana gelen edebiyatla halk edebiyatı, tamamiyle ayrıldı. Artık aydın zümrenin dili ve edebiyatı, zevki ve müziği, halkın dilinden, duygusundan, zevkinden ve sazıyla kavalından tamamiyle başkaydı.
Önsöz
Alevîlik, babadan oğula, sürüp gider, hâriçten birisi, bu yola giremez.
Sayfa 29
Artık aydın zümrenin dili ve edebiyatı, zevki ve müziği, halkın dilinden, duygusundan, zevkinden ve sazıyla kavalından tamamiyle başkaydı. Enderun’la konaklarda, santur, tanbur, ud ve kanun, muhayyel sevgilinin vuslatını, firkatini anlatmaya uğraşıyordu.
Medrese, müzik âletlerine dinî bir boykot ilân etmekle beraber aydın zümrenin müziğini benimsemiş, yabancı bir dili kabul etmişti. Medreseden yetişen bliginler, meyle mahbub özlemini, yapmacık dille söylemekten çekinmiyorlar, dîvan edebiyatına metin, Enderun müziğine güfte hazırlıyorlardı.
Âdem vardır cismi semiz
Alır abdest olmaz temiz
Halkı dahleylemek nemiz
Bilcümle vebâl bizdedir
Sayfa 37
îmâmiyye, Onikinci imam, Muhammed’i, Muhammed Peygamber’in hadîslerinde adı geçen ve son zamanlarda çıkıp dünyayı adaletle dolduracağı vâdedilen Mehdî olarak tanırlar. Onlarca 869'da, yahut 870'te doğan Muhammed, babasının ölümünden sonra gizlenmiş, bu gizlilik 920 yılına kadar sürmüştür. Bu müddet zarfında, birbiri ardınca dört kişi, îmâm’la Şîa arasında elçilik etmiş, 920'de son elçinin ölümünden sonra büyük gizlilik devri (gaybet-i kübrâ) başlamıştır ve bu devrin sonunu ancak Tanrı bilir.
Sayfa 46Kitabı okuyor
Bektaşilik
Yüzyıllar boyunca yaşıyan, gelişen, bozulan, düzelen bir tekke daha vardı ki bu tekkelerin dışında kalıyordu; bir tarikat daha vardı ki öbür tarîkatleri kucaklıyordu. Medrese, bu tekkeye, öbür tekkelerden daha fazla düşmandı, hattâ din dışında sayıyordu onu. Öbür tarîkatler de onu hoş görmüyorlardı. Fakat gene de o tarîkatlerden, buna, Bektâşîliğe girenler vardı ve Bektâşîler, «Her tavladan boşanan, bizim tavlada karar kılar» diyorlardı.