Ordu Caddesi'nin pek de düzgün olmayan kaldırımlarında yürürken kendimi, Sadrazam Çandarlı Halil Paşa gibi hissediyordum. Tedirgin, gergin, kuşkulu. Acaba bu işin sonu nereye varacaktı?
Bu gökkubbe altında sır kalmıyor ...
Tarihten bir kesit sunmak istiyorum:
- Çandarlı Kara Halil Paşa, Osmanlı askeri örgütünün ilk adımı sayılan "Yaya" sınıfını kurduğunda, adım listeye yazdığı hemen herkesten rüşvet aldığı için yargılandı mı ? Hayır! .. Oğlu Vezir Ali Paşa da, İstanbul kuşatmasını kaldırması için Sultan Bayezit'i
... Kaldırımlarda yürürken kendimi, Sadrazam Çandarlı Halil Paşa gibi hissediyordum. Tedirgin, gergin, kuşkulu. Acaba bu işin sonu nereye varacaktı?...
Şu bakış açısına sahip başka bir Osmanlı Türk tarihçisi yok!
Heath Lowry, bu sene bir kitap çıkardı, aşağı yukarı aynı tezi savunuyor. Diyor ki, "Osmanlı devletini kuran, hatta Fatih devrinde devleti idare edenler Müslüman olmuş Rumlardır.” Yanlış, Osmanlı’dan Önce Orta Anadolu Selçuklu medeniyetini hesaba katmamaktan ileri geliyor. Evet Köse Mihal var, Müslüman olmuş, başka Rumlar da var, bunların şüphesiz rolü olmuştur. Fakat öbür taraftan devleti idare eden Çandarlı Halil, İslâm medeniyetini, müesseselerini yakından bilen, kadılık yapmış bilgin bir insan. Sonra ilk vezirler... Meselâ ilk vezir Alaeddin Paşa, bunlar hep ulemadan insanlar ve İslâm devlet geleneklerini iyi biliyorlar. Ama meselâ Köse Mihal halk adamı, Malkaçoğulları vs. hepsi yerel Rumlar. Tabii bunlar Osmanlı ile kaynaştılar, İznik’in fethinden sonra halktan pek çok insan Müslüman oldu. Ancak mübalağa var. Şimdi deseniz ki, “Bu devleti yalnız Türkler kurdu;” bu da doğru değil. Osmanlı, bugün anladığımız manada bir millet değil, hanedan etrafında oluşmuş bir devlet...
Küçük yaşta tahsiline ve yetişmesine ehemmiyet verilen şehzade Mehmed, devrin en mümtaz âlimlerinden ilim öğrendi. Okumaya başlayacağı gün Çandarlı Halil Paşa kendisine sırmalı bir cüz kesesi gönderdi. İlk hocası Molla Yegan'dı. Daha sonra meşhur din ve fen âlimi zahiri ve batıni ilimler de mütehassis Akşemseddin hazretlerinin terbiyesine verildi.