Osmanlı Devleti'nin son iki yüzyıllık değişim ve dönüşümü, 1923'te Cumhuriyet'in ilanı ile noktalanmıştır.
BİZDEN BİRİ OLARAK AHMET HAMDİ AKSEKİ
"I.Meclis'in feshi, Cumhuriyet'in ilanı, Lozan Anlaşması'nın Meclis'te onaylanmasından sonra esmeye başlayan nahoş rüzgarlar ve nihayet 3 Mart 1924 tarihinde peşpeşe çıkarılan 3 kanun (hilafetin ilgası, medreseleri kapatan, din eğitimini kısıtlayan Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Şer'iye ve Evkaf Vekaleti'ni lağvederek Diyanet İşleri Başkanlığı'nı
Sayfa 33 - DergahKitabı okudu
"Osmanlı Devleti'nin son iki yüzyıllık değişim ve dönüşümü, 1923'te Cumhuriyet'in ilânı ile noktalanmıştır. 1700-1923 dönemi, bu radikal devrimle son bulur ve Türk tarihi yeni bir oluşum içine girer."
Sayfa 19Kitabı okudu
“İs kokusu, yanık kokusu vardı adeta kızım tüm memlekette... Dünya Harbi’nde yaşananları benim lisanı halim yetmez inan tarif etmeye... Sonrası malum, düşman döküldü denize, muzaffer Türk orduları girdiler İstanbul’dan içeriye. Atatürk hazretleri tesis etti yeni bir Türk Devleti, kurtardı namus ve izzetimizi. On yaşındaydım cumhuriyet ilan edildi, sokaklar şenlendi, renklendi... Türkiye’nin en güzel kızı değildim elbet ama en cesurlarından biriydim belli ki. Babam rahmetli Cumhuriyet gazetesi okurdu evvelden beri, orada görmüş olacak ilanı, bir anda dâhil etti beni...”
Resmî toplumun sivil alanı tam olarak zapt etmesinin ilk adımı Tanzimat'la atılır, 2.Meşrutiyet ile devam eder, Cumhuriyet'in ilanı ile tamamlanır. Şeriat'in ilgası, sivil inisiyatif ve alanların tümünün devletin denetimine geçmesini sağlar. Bundan sonra devlet, kendi serasında bir zenginler sınıfı yaratmaya çalışacağı gibi, sivil alanda da (SDK'lar) yani sivil devlet kuruluşları oluşturacaktır.
Sayfa 26Kitabı okudu
İslam dünyasında ilk ve en köklü devrim, bir ölüm kalım savaşı sonrasında, Osmanlı Devleti'nin çöküşü ve Cumhuriyet'in ilanı ile atıldı ve bu bile, bir yüz yıllık "çağdaşlaşma" çabalarına ve son "halife-sultan"ın açık ihanetine rağmen kolay olmadı.
İsmet Paşa'nın başvekilliğe getirileceğini biliyordum. Cumhuriyet'in ilanı ile artık hilafet ve saltanat mefkuresine son verildiğini görerek her iki habere de sevindim. Çünkü artık hakimiyet-i milliye devam edecek ve diktatörlüğe meydan verilmeyeceğini umdum.
Sayfa 109
Karabekir, anılarının bu bölümüne şu başlığı seçmiş : «Ankara milli hükümetinin Cumhuriyet'e doğru gidişi».
Karabekir, yanlışları Cumhuriyet'in ilanı kararında buluyor. İstanbul'dan, her ne şekilde olursa olsun bir Cumhuriyet kurma fikriyle gelen Mustafa Kemal Paşa, Rawlinson'un da benim vasıtamla ileri sürdüğü (hilafetin ayrılması ve Cumhuriyet'in kabulü teklifini) samimi bulmuş olacak ki, 19 Kanunusani 1336 - (19 Ocak 1920) İstanbul 'da Müdafa-i Hukuk Cemiyeti'ne dayanan Mebusan Meclisi' nin açılmasına ve meşruti bir hükümetin faaliyete geçmesine ve 28 Kanunusani'de Mebusan Meclisi'nin <<Misak-ı milliye beyannamesini>> kabul ve ilan ettiğine 9 Kanunusani'de kendi imzasıyle neşr ettiği askeri plandaki sarahate rağmen Bolşeviklerin Kafkasya'ya gelmekte oldukları haberi gelince bana 6 Şubat'ta Kafkasya hareketini teklif etti.
Bu hal, İstanbul'daki Meşrutiyet hükümetimize karşı fiili bir isyanla Heyet-i Temsiliye'nin Mustafa Kemal Paşa'nın diktotörlüğünde bir Cumhuriyet şekline dönüşmesi demekti. Hem de bolşeviklerle birleşme felaketine doğru!
Cumhuriyet Gazetesinin ilan işlerine de bakan idare müdürüne gidip parasını verdiğim halde neden kitabımın ilanını gazeteye koymadıklarını sordum. Neden göstermek zorunda değildi. O zaman, kitabımı okumasını önerdim. Pavyonların, barların, içkili ve şarkılı gazinoların ilanları çıkıyordu da, neden benim kitabımın ilanı adımla çıkmıyordu? İdare müdürü Nuri Bey yine, ilanımın basılamayacağı cevabını verdi.
