H a z v e s o s y a l i ç g ü d ü . - İnsan, kendinden aldığı haz duyumlarının yanı sıra, öteki insanlarla ilişkilerinden yeni tür bir h a z da elde eder; böylelikle haz duyumları alanını hatırı sayılır ölçüde genişletir. Belki de bu alandaki bazı şeyleri, birbirleriyle, özellikle anneleri yavrularıyla oynadıklarında gözle görülür bir haz duyan hayvanlardan devralmıştır. Sonra, her dişiyi hemen hemen her erkeğe ve her erkeği hemen hemen her dişiye haz açısından ilginç gösteren cinsel ilişkileri düşünelim. insani ilişkiler temelindeki haz duyumu genel olarak insanlar daha iyi yapar; hazzı birlikte tatmanın ortak sevinci hazzı artırır, bireye güven verir, onu daha iyi huylu yapar, güvensizliği, kıskançlığı ortadan
kaldırır: çünkü kişi kendisini iyi hisseder ve ötekinin de aynı
biçimde iyi hissettiğini görür. H a z z ı n a y n ı t ü r d e n
d ı ş a v u r u m l a r ı ortak his fantezisini, aynı şey olma
duygusunu doğururlar: ortak acılar, ortak fırtınalar, tehlikeler,
düşmanlar da aynı sonucu doğurur. Kuşkusuz bunun
üzerine kurulur en eski ittifak: Bir acı tehlikesinin her bireyin
yararına ortaklaşa ortadan kaldırılması ve ona karşı
ortaklaşa savunmadır bu ittifakın anlamı. Ve sosyal içgüdü,
hazdan böyle doğar.