Denemeler

İnsanın insana gösterdiği en büyük güven, karşılıklı öğüt alıp vermektir. Başka türlü güvenlerde insan ancak belli şeyleri, topraklarını, malını, çocuklarını, saygınlığını koyar ortaya, ama öğüdünü almaya hazır olduğumuz kimseye, her şeyimizle güveniriz.

Tanrı konusunda hiçbir düşüncesi olmamak, Tanrıya yaraşmayacak düşünceleri olmaktan yeğdir. Bunlardan birincisi inançsızlık, öteki ise saygısızlıktır. Boş inanç, hiç kuşkusuz Tanrıya karşı işlenmiş bir ayıptır. Bununla ilgili olarak, Plutarkhos ne güzel söyler: “Bence insanların Plutarkhos diye birini tanımıyoruz demeleri, bir Plutarkhos vardı, çocuklarını doğar doğmaz yerdi demelerinden çok daha iyidir

Evet, sığ bir felsefe bilgisi insanı tanrıtanımazlığa yöneltir, ama derin bilgi de gelir en sonunda dine dayanır; çünkü insan kafası olayları dağınık olarak tek tek incelediği zaman çoğunlukla ikinci derecede şeylere saplanır kalır ilerleyemez, ama ayrı durumları birbirine geçmiş halkalardan oluşan bir bütün içinde görürse, ister istemez her şeye yeterli bir Tanrının varlığına inanır.

Bir ülkenin yaşama düzeyinin dış ülkeler sırtından yükseltilebileceğini de unutmamak gerekir, (çünkü bir yere verilecek bir şeyin, önce başka bir yerden alınması zorunludur), bunun için de bir ulusun başka bir ulusa satabileceği üç şey vardır: doğal ham maddeler, yapım maddeleri, taşıma ulaştırma. Bu üç tekerlek dönerse, zenginlik bir ilkyaz seli gibi akar ülkeye

Ayaklanmaların nedenleri ile körükleyici etkenleri, dinde yenilikler, yeni vergiler, yasalarda törelerde değişiklik, tanınan ayrıcalıkların geri alınması, topluma genel bir baskı, değersiz insanlarla yabancıların yükselmesi, açlık, ordudan çıkarılmış askerler, umut kırıklığına uğramış partiler, küskün toplumu ortak bir amaç çevresinde toplayıp birleştiren bütün buna benzer şeylerdir.

Ayaklanmayı doğuran yoksunlukların az ya çok olduğuna da bakmamak gerekir, çünkü en tehlikeli başkaldırma, başkaldırmaktan duyulan korkunun çekilen acılardan daha büyük olduğu durumlarda görülür

Böyle “çok kişinin çıkarına uygun düşen savaşlar” bir devlette ayaklanmalarla karışıklıkların kesin, şaşmaz belirtisidir. Yüksek tabakalarda da görülen bir yoksullukla sıkıntı, aşağı tabakaların düşkünlüğü, sıkıntısı ile birleşirse büyük bir tehlike yaklaşmaktadır; çünkü en korkunç ayaklanmalar, açlıktan çıkanlardır.