Haz ilkesinde haz, tanımı gereği, kendi sonuna meyleder. Haz ilkesi hazzın sona ermesidir. Peki bu perspektifte gerçeklik ilkesi ne oluyor? Gerçeklik ilkesi genelde şu basit gözlemle sunulur: İnsanın hazzı fazla araması başına türlü türlü kazalar getirir - parmaklarını yakar, belsoğukluğu kapar, suratını dağıtırlar. İnsanın öğrenmesinin doğuşunu böyle betimlerler bize. Ve derler ki haz ilkesi ile gerçeklik ilkesi arasında karşıtlık vardır. Bizim perspektifimizde bu, tabii, başka bir anlam kazanır. Gerçeklik ilkesi oyunun sürmesi, yani hazzın yenilenmesi, savaşın savaşçı yok diye bitmemesi demektir. Gerçeklik ilkesi hazlarımızı, hani eğilimi tam da sona ermek olan şu hazları iyi yönetmek demektir.
Sayfa 110
