İncelemeye başlamadan evvel, 1K'yı Vüs'at O. Bener ateşine veren ve bu ateşi de harlayan sevgili
Liliyar 'a teşekkür etmek gerek. Çünkü düzenlediği etkinlik dışında, listemde olmayan, belki okumayacağım bir kitabı aklıma düşürdüğü için. Daha evvel listemde bir tane Vüs'at Bener kitabı vardı. Nasıl ve ne zaman listeme eklediğimi hatırlamadığım
Bay Muannit Sahtegi'nin Notları kitabını arada bir görür bir gün okurum derken etkinlik vesilesiyle başka bir kitabını daha okuyayım dedim. Tavsiyelerden biri bu kitaptı. İşin ilginç yanı listedeki kitabı bırakıp bu kitaptan başladım. Ama dediği gibi Fikret Kızılok'un "Pişman desen değilim, bir harmanım bu akşam."
Gelelim incelemeye; bu öykü kitabı, Vüs’at Bener’in öykü dilini anlamak ve o özgün dilin tadına varmak için iyi bir fırsat, bunu en başından söyleyebilirim. Zaten yazarın kitaplarını araştırırken sayfa ve öykü sayısı dolayısıyla yazarın öykü üslubu hakkında fikir sahibi olacağımı düşünerek bu tercihte bulunmuştum. Çünkü diğer kitapları kısa, ancak bu kitap daha evvel yayınlanan Dost ve Yaşamasız kitaplarının yanı sıra bir de yazarın 1986 yılına kadar yazdığı çeşitli öyküleri kapsamakta. Eğer bundan haberiniz yoksa benim en başta yaptığım gibi belirgin bir öykü üslubu bekleyebilirsiniz. Oysa ki öyle değil. Kitapta tek tip öyküler yok. Öyküler de kendi içerisinde çeşitlilik arzediyor. Öykü sayısının çok olması (32 öykü) ve öykülerin de çeşitliliğinden dolayı okura tam bir öykü şöleni yaşatıyor aslında eser, bu da başka bir iyi yan.
Eserdeki kimi öyküler sık diyaloglu, hızlı akan ve bir durum üzerinden giderken, bu öykülerde genelde kullanılan dil de kitabın arka kapağında dediği gibi “konuşma dilini tüm doğallığıyla kullanan ve ona yoğunluk kazandıran” bir dil. Bu öykülerin genel temasında “aylak adam”lar, kaybedenler, 3. Sayfa haberlerinin kahramanları, çileli semt insanları ve batakhaneler var. Kimi öykülerde de oldukça kapalı bir anlatım ve yoğun kelime aktarımı ile anlamın kelimelere zorlandığına tanık oluyorsunuz. Ayrıca bu öykülerde genellikle bilinç akışı tekniği de uygulanıyor. Kapalı anlatım, dili kullanımdaki ustalık, kullanılan zengin kelime haznesi, kullanılan imgeler ve çeşitli anlatım biçimlerinin denenmiş olması, yazarı özgün olarak farklı bir noktaya koyarken, modern Türk öykücülüğünün altın kuşağının öncülerinden sayılmasına da neden olmakta. Ancak yazarın da dostu olan Oğuz Atay nasıl ki hem Modern hem de Post-modern Türk Edebiyatının öncülerinden sayılıyorsa, yazar da Modern Türk Edebiyatını ortaya koyan bir eser sunarken bunun yanı sıra Post-modern edebiyatı da zorluyor. Kitabı okurken de bitirdikten sonra da aklıma bu geldi. Sonra Vüs’at Bener’e dair düşündüğümde şu kanaate vardım. Vüs’at Bener’den benim anladığım; farklı tarzları deneyen, olanla yetinmeyen ve sürekli bir yeninin peşinde koşan bir yazar. Bu zengin öykü örnekleri içeren kitabında bunu görmek mümkün. Bazı öykülerde yerel ve mahalli dilin kullanımı görülürken, bazı öykülerde ise daha rafine bir dilin kullanıldığını görüyoruz. Yine aynı şekilde bu anlatım çeşitliliğine de yansıyor. Mesela, kitabın son öyküsü (Bakanlık Makamına) farklı bir anlatım şeklini deniyor. Onun dışında diğer öykülerde de farklı anlatım şekillerini görmek mümkün. İçerik üzerine konuşmak gerekirse, birkaç öykü ve çeşidi üzerinden ilerlemek istiyorum.
Eser, Dost öyküsü ile başlıyor. Bu öykü özelinden diğer öykülerin çoğu için de geçerli olan şeyi söyleyecek olursak; durum üzerinden ilerleyen anti-kahraman öyküsü. Evet, Bener’in karakterleri için (buna baş karakterleri de dahil) geçerli olan şey şu: Masum değiliz hiçbirimiz. Öyle erdem timsali, salt iyinin ve güzelin temsili bir karakter beklemeyin. Her karakterin mutlaka kusurları, falsoları var, tıpkı gerçek hayattaki gibi. Dost öyküsündeki baş karakter de ilkin okurun merhamet duygusuna hitap eden matemli, gönlü yorgun bir eş iken, olayların devamında ahlaki yönünde sıkıntı gördüğünüz, dostuna büyük bir kazığa yeltenen bir adamı görüyorsunuz. Aslında burada bir şey daha var. Öykünün başından itibaren iyi görüp, merhamet gösterdiğiniz ve iradeli olarak tanıdığınız baş karakter Niyazi’yi, ahlakı, toplumun duyması, bilmesi olarak algılayarak davranışlarını buna göre ayarlarken yakaladığınızda, eğer toplum bilmezse dostunun karısına bile göz dikilebileceğini size gösterdiğinde, aslında ahlakın güçlü yanının görünen yüzü değil de kişinin içinde saklı olduğu kadarı olduğunu buluyorsunuz. Diğer taraftansa; hikâye boyu zayıf ve cahil olarak tanıtılan kadın karakterinse cürmü aklına düşürdüğünde, başkalarının duyması / duymaması ile ilgilenmeksizin kendi içerisindeki ahlak anlayışı nedeniyle yasak ilişkiye yeltenmeksizin toplumsal hukuk kuralıyla meseleye yaklaşması ve bu şekilde güçlü bir irade göstermesi, güçsüz görünenin de aslında içerisindeki ahlakın ve iradenin kuvvetiyle ne kadar güçlü ve cesur olabildiğini gösterdi bize. Çünkü kimseler bilmese de O, kendi ahlak yasası nedeniyle bu suçu ailesine karşı işleyemezdi. Burada Kant’ın o meşhur sözü geliyor akla: “Üzerimdeki yıldızlı gök ve içimdeki ahlak yasası” Yazar, bize buradaki anti-kahramanıyla güzel bir oyun ediyor ve sonunu açık bıraktığı klasik durum öyküsüyle bizleri düşündürüyor. Bu kavramların aslında ‘ne’liğinin sorgulandığı düşündürücü bir kısa öyküydü ve kitabın da daha başı. Bu tarz öyküler devamında da mevcut.
Diğer değinmek istediğim öykü çeşidi ise, kitapta ara ara karşınıza çıkan, gönlü bulanık ve kalbi yorulmuş, ince bir sitemi sinesinde taşıyan ve kelimelerin dizilimi nedeniyle adeta şiirsel olarak yazılmış gönül hikayeleri. Bu hikayelerde bambaşka kelimeler kullanılıyor ve içi boş karamsar, bohem havadan öte olgun bir hüzün hali söz konusu. Yazar kendi şiirsel metnini yazmış adeta, bazı yerleri o kadar yoğun ki içine nüfuz edemediğiniz bölümler var.
İçeriğe dair son değinmek istediğim öykü çeşidi ise kelime bombardımanına maruz kaldığınız, bilinç akışının işlediği, kapalı anlatımla ele alınmış, anlaşılma konusunda sizi epey zorlayan öyküler. Bu öyküler yer yer arada bir olsa da sonlarda arka arkaya geliyor. Mesela, Kan öyküsünün bir paragrafından çizdiğim ufak bir bölümü paylaşmak isterim.
“Tırnaklarını geçiriyor çarşaflara, sedirin sertliğine geçişmeye çalışıyor, zorlanıyor. Koyu karanlıklarında boz, belsiz gövdeler, çıplak, başsız, karınlı. Kımıl kımıl. Kör çevrintilerin içinde. Bir ıslık delindi. Tiz. Yalpalı dev eğreltiler. Kaygan altı. Koşuyor. Ardın ardın. Hızla çıvdı, boşluğa, başüstü. Gövdeler. Gömgök. Yığın yığın. Üstüste. Sürtünen, kıvrantılı. Yarık karın. Esmer. Yumuşak, tüysüz, devinen çatlak. Boydan boya. Açılıp kapanıyor. Sıcak. Ağır. Koku. Parmaklarını taktı, araladı. Kıpkızıl içi. Sıcak. Yara. Çekip aldı bileğini; emiliyordu bileği, derinlerde. Çığış çığış… Islak… Çığış çığış. Koku. Kupkuru genzinde. Koku. Ağır….”
Bu alıntı o öyküdeki bir paragrafın sadece bir bölümü. Okuduğumdaki tepkim tabii olarak “Vüs’at Bey, ne yapıyorsunuz?” oldu. Benzer şekilde kelimelerin hızla koştuğu, bir bilincin adeta üzerinize aktığı bazı öyküler de var. Bunlar kelime yoğunluğu ve anlam kapalılığı nedeniyle okuru zorluyor.
Son söz olarak şunu söyleyebiliriz: Öykü kitabı olarak içinde farklı renklerin ve çeşidin olduğu, gökkuşağı gibi bir eser var karşımızda. Diyaloğu bol, konuşma dilinde yazılmış öyküler de var, anlam olarak kapalı ve yoğun kelimelerin olduğu öyküler de. Aşk da var, ölüm de. Korku da var, hüzün de. Özellikle “korkuyu bekleyen” ve sonunda da korkusuyla yüzleşen bazı öyküler de var. Güzel tarafı, çeşitliliği olan bu öyküleri özgün bir üsluptan okuyorsunuz, kavramları tekrardan ele alıyor, her seferinde yeni bir şey deneyen yazarla birlikte durumların arasında geziyorsunuz ve basit, düz bir sığlıktan öte genelde öykülerin gelişiminde ve sonunda sorguluyorsunuz.
