Akış
Ara
Ne Okusam?
Giriş Yap
Kaydol
Gönderi Oluştur
Alışveriş
Keşfet
Kitaplar
Yazarlar
Okurlar
1000Kitap Android UygulamasıÜCRETSİZ – Google Play'den indirin
1000Kitap iOS UygulamasıÜCRETSİZ – App Store'dan alın
ŞartlarGizlilikTopluluk KurallarıHakkımızdaReklam VerinİletişimKütüphanecilerDizinlerÇerez Politikası
©2024 · 1000Kitap Web Uygulaması · 2.36.26
Gönderi
Kelebeğin dört günlük rüyası
“Beyaz Geceler” Dostoyevski’nin, 1948 yılında, henüz 27 yaşında iken, bir gazetede yayınlanmak üzere tasarlayarak kaleme aldığı, saf, sade, sıcacık ve fazlasıyla melodramatik bir uzun öyküsüdür.
Öykünün konusu, Dostoyevski’nin hayalperest diye tanımladığı ve kendisine bir isim vermeyi dahi fazla bulduğu 26 yaşındaki sefil bir adam ile 17 yaşında güzel, cahil ve fakat her zaman olduğunun aksine, -cehaleti ve güzelliğine rağmen- merhametli Nastenka arasında geçen ve 4 beyaz gece içerisinde doğup gelişen ve neticeye bağlanan acı bir aşk hikâyesidir.
Bu 26 yaşındaki “sefil” hayalperest, 8 yıldır Petersburg’ta yaşayan, öykünün sonlarına doğru öğrendiğimiz üzere çok fazla olmasa da düzenli bir geliri olan, hayal kurmaktan yaşamaya fırsat bulamamış ve pek çok şeyi kaçırmış zarif bir Dostoyevski bedbahtıdır. 8 yıldır yaşadığı kentte tek bir tanıdık dahi edinemeyen bu adam, zaruri yalnızlığını, yalnız bir adamın muzip, hastalıklı, zengin ve derin iç dünyası ile kentin mekanik işleyişi arasında kurduğu arkadaşlık ile teselli etmektedir.
İsimsiz kahramanımız, birbirinin aynı nice sefil günlerinden birinde, Petersburg şehrinin mekanik akışına o sabit, acınası, kimse tarafından fark edilmeyen köşesinden şehadet etmekteyken talih yüzüne güler. Köprübaşında ağlayan kederli bir tazeye rast gelir. Zayıf iletişim teşebbüsü tazenin zarif reddiyle karşılaşır. Fakat talih kendisine melodramatik bir şekilde gülümser ve tazenin başına, bu sefil adam için kahraman olma fırsatını yaratan o kart zamparayı musallat eder. Budaklı sopa ve bu beyaz gecelerde bir miktar melodramatik olmaya kararlı talih sayesinde, kederli genç tazeyi bu geçkin tacizciden kurtarır.
İsimsizliğinin yanına bu talihli kahramanlığı ekleyen hayalperestimiz, büyük bir coşkunlukla girer sohbete. Kahramanına minnet ve güven duyan taze de zarafetle mukabele eder kendisine. Olabildiğince süratli bir şekilde birbirlerine karşı güven ihtiyaçlarını tatmin eden romantik kahramanlarımız, kederli genç kızın önerisi üzerine coşkulu kahramanın düşüncesiz bir coşkunlukla kabul ettiği bir akitle ilk tanışma gününü tamamlarlar. Bu akit, genç kızın –kim bilir belki de flörtöz bir şımarıklıkla- kahraman gencin kendisine kesinlikle âşık olmaması şartıyla ertesi gün yine aynı yer ve saatte buluşmaktan ibarettir.
Cahil ve iyi yürekli kızın bu ilk tanışma günündeki kimi tavırları çekingen gencin kırılgan ve ürkek kalbinde küçük bir cesaret peydahlamıştır. Zira sekiz senedir kimsiz, kimsesiz ve kimliksiz yaşadığı şehirde bir âdemoğluyla konuşmak fırsatını bu denli güzel bir genç kızla yakalayan yorgun hayalperest var gücüyle kendisini ifşa etmekteyken genç kızın, bu coşkulu anlatının satır aralarına yaptığı katkı, bu gün otuzunu geçmiş her erkeğin fark edeceği niteliktedir. Zincirinden boşalmış kahramanımız çok da gereği yokken kadınlar konusundaki beceriksizliğini ve çekingenliğini ayan beyan ilan ederken kederli genç kızın onca kederi arasında bu kahramana “böyle çekingenliklerden kadınlar hoşlanır. İsterseniz dahasını da söyleyeyim, böyle çekingenlikler benim de hoşuma gider ve yanımda eve kadar gelmenize izin vereceğim” demesi, değil bu kırılgan adamı, kitabın başındaki bizleri dahi heyecanlandırmaktadır.
Fakat beğenildiğinin “bal gibi farkında olan” her güzel genç ve cahil kızın özgüveni ve şımarıklığıyla Nastenka, yeşillenmekte olan kahramanı âşık olunmaması konusunda ikaz ederken zalimce bir randevu verir. Zalimcedir çünkü buluşma saati ve yeri bu tez canlı genç için değil, bir yıldır yolu gözlenen o “hayırsızın biri” için tasarlanmıştır. Fakat minik bir dipnotla da uyarmıştır: “size randevu verdiğimi düşünmeyin. Sizi uyarıyorum, benim kendim için burada olmam gerekiyor.”
İkinci beyaz gece hayalperestimizin coşkulu ve heyecanlı bekleyişi refakatinde geliverir. İsimsiz kahramanımız tüm açıklığıyla anlatır küf kokulu yalnızlığını. 26 yaşındaki kahramanımız, henüz geçkin olmasa da fiziksel olarak yaşı, çok düşten yüz üstü düşenlerin düş kırıklığı ile bu fırtınalardan güzel bir genç kızın saf ilgisinin huzurlu ve güvenli limanına demir atmak arzusuyla aktarır bu hayal âleminin açıklarında başından geçen badireleri. O limandan izin çıkar sonra ve fakat kısa süreliğinedir. 26 yıllık tırtıl 4 günlüğüne kelebek olmuştur.
Sonra Nastenka başlar anlatmaya. Ve sırf flört sandığı şeyin aslında gerçeğin ta kendisi olduğunu anlamak zamanı gelmiştir kelebeğimiz için. Sevdiği kızın kendisini, bizim kültürümüzdeki karşılığı şarkılara da konu olan ve alt kültür tarafından “sevdiğim kız bana abi dedi!” diye kavramsallaştırılan realiteyle karşılaşması kelebeğimizin kolunu kanadını kırar.
Nastenka çengelli bir iğneyle bağlı olduğu büyükannesinin hayatından, zarif ve muhtemelen kadınlardan anlayan parasız bir yakışıklının aşk atına binip uzaklaşmak istemiştir tam bir sene önce. Parasız yakışıklı bir kadının mutsuzluğunun kaynağını tespit edip tam da o noktaya hitap edecek ve bir erkeğe ancak yaratılış anında hediye edilebilecek donanıma sahiptir. Öyle de olur. Nastenka’nın yarasını deşer ve zarif parasız yakışıklılığını da sinsi bir sessizlikle merhem olarak önerir. Bu hiç söze dökülmeyen öneri Nastenka tarafından, tüm kadınlık gururunun yok sayıldığı bir heyecanla ve gizlice hazırlanmış bir bohçayla kabul edilir. Fakat parasız yakışıklı bizim aşina olduğumuz ve Atilla İLHAN’ın şiirini de yazdığı o “hayırsızın biri” değildir. Zira dürüst bir mazeret ve açık bir yüreklilikle bir yıl sonrasına bir randevu verir Nastenka’ya. Tırtıl sessiz ve vakur bir şekilde kavrar böylece, kısa süreliğine demir attığı bu limanı kimin ve hangi hikâyenin neticesinde keşfettiğini.
Kahramanımız bizlerin pek de aşina olmadığı bir hamurdandır. “Ya benimsin ya toprağın” dememiş ve delicesine sevdiği kız tarafından delicesine sevilen bu parasız yakışıklı ile etik dışı bir mücadeleye girmemiş bilakis benimle olmasa da mutlu olsun sevdiğim diyecek derecede bir erdemle, bu genç kızın kederine ortak olmuş, -evet hiçbir erkeğin kolaylıkla empati kuramayacağı bir şekilde- ve onu neticeye ulaştıracağına inandığı samimi önerileriyle desteklemiştir. Bu ideal etiğin bizdeki karşılığı ancak taverna müziğinde “nikâhına beni çağır sevgilim” bayağılığı ile vücut bulabilmiştir.
Üçüncü beyaz gecede kahramanımız aşağılanmanın zirvelerine ulaşır. Delicesine sevdiği kızın delicesine sevdiği erkek tarafından, hiç açıklamasız bir şekilde bekletilerek hüzünlere gark edildiği bu gecede kahramanımıza, seven bir erkeğin kimyasıyla yanıp kavrulmaktayken “bir genç kız kankası” olarak sevdiğine dert ortağı olmak talihsizliği düşmüştür.
Ve nihayet son geceye ulaşırlar. Hemen yanı başında, tüm kalbini dolduran kadının, hoyrat bir yabancı için acı çektiğine şahit olmak ve teselli kadrosundan da olsa onun yanında yer almak ayrıcalığına sahip olabilmek için aşağılanmaların en büyüğüne katlanmak felaketini yaşayan kahramanımız dile gelir nihayet. Tüm açıklığıyla anlatır sefil aşkını hiçbir şey ummadan. Fakat talih kendisine giderayak arifeyi gösterecektir. Parasız yakışıklı tarafından hayal kırıklığına terk edilen genç, güzel, cahil fakat buna mukabil merhametli Nastenka, tüm dürüstlüğüyle bu sefil aşka karşılık vereceğini söyler.
Büyükannesinin, çengelli iğneyle bağlı olduğu hayatından, parasız yakışıklının aşkıyla hürriyet hayal eden genç kızımız bu seferde, bir yıldır boş bir umutla bağlandığı bu hayırsızın aşkından, sık sık “keşke o sen olsaydın” dediği bu iyi yürekli adamın sevgisiyle arınmak istemektedir. Her cahil ve güzel genç kız gibi pragmatik bir cins-i latiftir Nastenka. Fakat tüm pragmatik genç kız heyecanlarının hemen yanı başında görkemli bir de dürüstlüğe sahiptir ve önlerine açılan yeni hayatın ilk gündem maddesinin sarılması gereken bu yara olduğunu sarih bir şekilde ifade eder. Seri bir şekilde yapılır evlilik planları. Merhametli ve vefakar bir şekilde, kuracakları yeni hayatlarına geride bıraktıkları hayatlarının demirbaşı ihtiyar ve alık yüklerini entegre etme üzerine çabucak ve iyimser bir mutabakata varırlar.
Bir sonraki gün ilk somut adımlar atılacaktır artık. Kelebeğimizin önünde sonsuzluğun kapısı açılmış gibidir ve fakat ansızın bir genç adam geçer yanlarından.
Bu odur…
Kız kanatlanır ve bir serçenin telaşıyla uçup gider parasız yakışıklıya.
Kelebek ölür…
…
Ertesi sabah bu tip durumlarda mutlaka olması gerektiği gibi pis bir yağmurlu güne uyanır kahramanımız. Kahramanlık ve kelebeklik geride kalmıştır artık. Dört gün önce bıraktığı hayata, çok daha fazla yenik bir şekilde başlar hayalperestimiz. Ve hiç beklenmedik merhametli bir mektup, hayalperestimizin bu pis yağmur eşliğinde yeniden girdiği Petersburg tabutunda nefes alacağı bir delik açar.
Bu acı hikâyeyi Dostoyevski’nin sefil bedbahtının ağzından dinleriz. Anlatıcımız sefil yalnızlığının ve kısa süren saadet günlerinin ta içerisinden seslenir bize ve tüm hikâye olaylarına bu acınası delikten (içten) bakar. Kalender meşrep anlatıcımızın isyan ve itiraz ettiği, eleştirdiği hiçbir şey yoktur. Naif bir şekilde benimsemiştir başından geçen hadiseleri.
Olayları ve mekânı çarçabuk ve son derecek ekonomik bir şekilde aktaran anlatıcımızın hikâyesi, çok uzun diyaloglar olarak sunulmuştur.
Orhan PAMUK, İletişim yayınlarından çıkan nüshası için yazdığı önsöze “yirmi yaşlarında hangi yalnız ve mutsuz erkek yıldızlı bir bahar gecesi şehrin sokaklarında yürürken bir köprübaşında gözyaşları döken bir genç kızı hayal etmez!” diye başlıyor. Fakat hikâyenin hazin sonunu gördükten sonra bu düşüncenin ne denli yersiz olduğu –en azından bu topraklar için- çıkıyor ortaya.
Dostoyevski kim bilir hangi mazoşist duygularla, 27 yaşındaki karmaşık ruhundan bir kahraman yaratmış ve tüm acımasızlığı ile yaklaşık 100 sayfa boyunca bu kahramana eziyet etmiştir. Nastenka’yı merhametli bir şekilde tasarlaması okura kurulmuş zekice bir tuzaktır; zira bu devasa acının tek tesellisi olabilecek şeyi; yani ihanet ve zulme uğramış bir erkeğin meşru öfkesinin huzurundan mahrum etmiştir bir ismi bile çok gördüğü ve her erkeğin içinin bir yerinde sinik bir şekilde yaşayan yalnız “hayalperesti.”
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.