RÜYALAR: HAYATIN ANAHTARLARI
19. asırda zaman değişmiştir. Çünkü daha evvel insan değişmiştir. Romanın arkasında insan vardır. Müesseseler, hayatın şekli değişirse insan da değişir. Felsefede, edebiyata tesir eden Bergson, ruhçudur. Maddeye önem vermez. Onun tesirinde kalan edebiyatçılar Proust, Woolf, Gide, Yahya Kemal...
Freud "Rüyalar ruhî hayatın anahtarlarıdır." der. Kendine göre bir kompleksler sistemi icat etmiştir. Bunların neticesi olarak 1922'den itibaren ortaya çıkan telâkkilerin, mekteplerin en esaslısı, en akla sığmazı sürrealizmdir. Akla itiraz etmiştir. Sürrealizm resme, heykele, romana tesir etmiştir. (Kafka sürrealisttir, Egzistansiyalizmi Kierkegaard çıkardı. Kendisini var olarak kabul etmek.)
Fransa'da Sartre'dir.