İşçi Sınıfının İlk Anayasası - 1918 Sovyet Anayasası
"Anayasalar ait oldukları ülkelerin yaşadığı siyasal tarih süreçlerinin bir ürünüdür" der Vedat Raşit Seviğ. Buradan varılacak sonuç şudur: Anayasalar siyasi metinlerdir. Yaşamın tüm alanları birbirleriyle ilişkilidir, bir alanda yaşanan bir olay kendi alanının sınırlarını aşarak diğerlerini çok büyük bir şekilde de etkileyebilir. Yaşam için diyebileceğimizse siyasetin bütün diğer alanları, diğer her alandan çok daha fazla etkilediğidir bence. Çünkü siyasetin gidişatı bütün topraklara, bütün toplumlara etki eder ve onları değiştirir, dönüştürür. Bu etkileşimin diğer tarafı da var tabi doğal olarak. İnsanlar da fikirleri ve eylemleriyle siyasete yön verir. Bu kapsamda burada inceleyeceğim anayasa metni de tarihte çok önemli bir fikrin, eylemin ve dönemin köşe taşı olarak yerini korumaktadır. Marx ve Engels'in Komümist Manifesto'da belirttiği şekle benzer olarak komünizm düşüncesi bütün iktidarları, krallıkları, din büyüklerini korkutmuştur. 1917 yılı ise bu korkunun eyleme dönüştüğü tarih olmuştu. Devrim Lenin'in ifadesiyle emperyalist bölüşüm savaşı sırasında katil bir rejime karşı büyük zorluklarla gerçekleşti ve sonrasında bütün kapitalist ülkeler tarafından boğulmaya çalışıldı. Bu kısa girişten sonra artık metni inceleyerek siyasetin topluma nasıl etki edebileceği, topluma ne gibi olanaklar sağlayabileceğini göreceğiz. Buradan hareketle de başka anayasaların ne gibi durumları da engelleyebileceği çıkarımı dolaylı olarak yapılmış olacak.
Anayasa; vatandaşlık, eğitim, din, askerlik, bütçe,seçme ve seçilme hakkı, ifade özgürlüğü konularında kısa fakat ana hatları belirgin ve anlamı net olan hükümler içeriyor. Aşağıda yer aldığı şekliyle 6 bölümde inceleme yapacağım:
- EMEKÇİ VE SÖMÜRÜLEN HALKIN HAKLARI BİLDİRGESİ
- GENEL ESASLAR
- SOVYET İKTİDARININ YAPISI
- SEÇME VE SEÇİLME HAKKI
- BÜTÇE HUKUKU HAKKINDA
- RUSYA SOSYALİST FEDERATİF SOVYET CUMHURİYETİ'NİN ARMA VE BAYRAĞI
Kurucu bir anayasa olan bu metin var olan bütün anayasalardan içeriği itibariyle tamamen farklı. Ekim Devrimi sonrası kabul edilmiş kısa bir metin ama ilke ve amaçları olarak doğrudan ve açık bir anlatım sergiliyor. "Sovyet İktidarının Yapısı" başlıklı kısım diğer bölümlerden daha uzun, bundan dolayı bu kısım biraz sıkıcı gelebilir, yine de metin kısa olduğundan bunun pek sorun olacağını düşünmüyorum. Bunun dışında son kısımda bayrak ve arma üzerine. Asıl önemli kısımlarına gelirsek...
EMEKÇİ VE SÖMÜRÜLEN HALKIN HAKLARI BİLDİRGESİ
Öncelikle "Emekçi ve Sömürülen Halkın Hakları Bildirgesi" başlığında anayasanın kendisini nasıl tanımladığını ve ne taraftan yana olduğunu söyleyelim. Temel amacını "insanın insan tarafından sömürülmesine ve toplumun sınıflara bölünmüşlüğüne son vermek, sömürücülerin acımasızca ezilmesi, toplumun sosyalist biçimde örgütlenmesi ve sosyalizmin tüm ülkelerde zaferi" olarak belirliyor ve buna ek olarak toprakların toplumsallaştırılmasını ve bütün zenginliklerin halkın ortak malı olduğunu ekliyor. Şimdilerde de yeraltı zenginlikleri, su kaynakları, topraklar tüm insanlarındır denilerek sunulsa bile o yeraltı zenginliğini
çıkaracak ve işleyecek araçlardan yoksunsanız bunun bir anlamı yok. İşte 1918 Sovyet Anayasası tam da bu yüzden diğer anayasalardan farklıdır ve "... bunlara bağlı taşınır/taşınmaz mallar halkın ortak malıdır" denilerek özel mülkiyet dışlanır. Yakın bir örnek olarak Kanadalı bir şirketin altın çıkarmak için Kaz Dağları'nı tıraş etmesi ve onun biyomunu katletmesi iyi bir örnektir bu anayasanın farklılığını ortaya koyması açısından.
Anayasa kendisini ayrıca "uluslararası bankacılık ve finans kapitale vurulmuş ilk darbe" olarak görüyor ve "Sovyet egemenliğinin, işçilerin sermaye düzenine karşı uluslararası ayaklanmasını nihai zafere ulaşana kadar, bu yolda kararlılıkla ilerleyeceğini" söylüyor. Ne yazık ki bu ilerleyiş Lenin'in vefatı ve Troçki yerine Stalin'in geçmesiyle tam bir doğrulukla uygulanamıyor. Stalin'in yanlış politikasından kaynaklanan sorunlar ve yaşanan acı olaylar da sosyalizmin başarısızlığı olarak okunuyor şimdilerde de haliyle.
Metinde bankaların devletin mülkiyetine geçirileceği ifade edildikten sonra topluımdaki parazitleri ortadan kaldırmayı da kabul ediyor.
Bütün bunları söyledikten sonra tüm bunları korumak için ek olarak bir maddeyle emekçilerin egemenliği güvence altına alınacağı belirtiliyor, yani Kızıl Ordu'nun
kurulacağı ve emekçilerin silahlandırılacağı yazılıyor. Devrimi yapmak bir anlık bir başarıdır ama onu korumak ve yaymak uzun bir mücadele ister. O yüzden metinde bu nokta da atlanmıyor ve açık kapı bırakmadan bu bölüm bitiyor.
Üçüncü bölümde çok bilinen "Ulusların Kendi Kaderini Tayin Hakkı" tanınıyor.
Dördüncü bölümde önemli bir başka noktaya daha değiniliyor ki o da iktidarın kime ait olduğudur. Sömürücülerin iktidarın hiçbir organında yer alamayacağı ile iktidarın tamamen ve yalnızca emekçi kitleler ve onların temsilcisi olan İşçi, Asker ve Köylü Temsilcileri Sovyetleri'nde olduğu belirtilmekte.
GENEL ESASLAR
"Genel Esaslar" bölümünde karşımıza vicdan özgürlüğünün nasıl sağlanacağı çıkıyor. İlgili maddede kilise devletten, okullar ise kiliseden ayrılmıştır denilerek laik bir anlayış sergileniyor. Buna ek olarak din karşıtı eylemlerde de özgürlük tanınmıştır deniliyor.
Devamında ifade özgürlüğünün sağlanması için ilk olarak "basının sermayeye olan bağımlılığı" ortadan kaldırılır deniliyor ve "emekçi sınıfın gerçek anlamda gösteri ve toplantı yapma özgürlüğünü güvence altına almak için" ne gibi olanakların sağlanacağını yazıyor. Aynı zamanda örgütlenme de bu özgürlük altında aynı koşulların sağlanacağı garantisi verilerek anlatılıyor. Lenin ve arkadaşlarının devrimi yeraltı'nda nasıl,
hangi koşullarda örgütlediği ve Çarlık rejiminin sırf bunları engellemek için nasıl polis ekipleri kurduğu düşünülünce (örneğin 1905 devriminin kanla bastırılması sonrası -ki hatta Kanlı Pazar olarak bilinen dönem de bu yıldadır) bu madde büyük önem taşır.
Eğitim için de bir madde açılmakta ve "emekçilerin bilgiye etkin bir şekilde erişimini sağlamak için, işçilere ve en yoksul köylülere tam, çok yönlü ve ücretsiz eğitim" sağlamak hedef olarak belirlenir.
Anayasanın önemli bir maddesi olarak emek konusunda şu ifade oldukça önemlidir ve zaten sosyalizmin vurgu yaptığı kavram olarak da metinde yer alır. İlgili maddede "emeği, cumhuriyetin tüm vatandaşlarının yükümlülüğü olarak kabul eder ve şu sloganı ilan eder: Çalışmayan yiyemez!
Şimdi burada değerlendirmek istediğim bir yer var. Bu kitap metnin orjinalinden çevrilmiş ve anlam korunmuş. Bu anayasa ile diğer Sovyet Anayasalarını
içeren bir başka kitap olan 
Sovyetler Birliğinden Rusya Federasyonuna Sovyet Sosyalizminin Anayasalarıda son cümle, Çalışmayan yiyemez! ifadesi, anlamı tahrif edilerek çevrilmiş ve şu şekle sokulmuştur: Yiyemeyen çalışmaz. İki çeviri arasında kapitalizm ve sosyalizm kadar fark olduğunu söylemeye gerek yok. Anayasa gibi önemli bir metni böyle tahrif ederek çevirmek ayrı bir sorun, çevirdikten sonra "biz bunu çevirdik ama bu ne saçma ifade! Acaba bu ifade gerçekten böyle mi? Burada ne demek istenmiş?" dememek de ayrı bir sorun. Okuduğunuz kitaplarda çeviriye bu yüzden dikkat edin derim.
Biraz yukarıda gördüğümüz şekilde açık kapı bırakmamak işçin ve devrimin kazanımlarını korumak için bir madde daha eklenmiş ve "Büyük İşçi-Köylü Devrimi'nin kazanımlarını güvenceye almak için sosyalist anavatanın korunmasının cumhuriyetin bütün vatandaşların sorumluluğu olduğunu" söylüyor maddede "Devrimi silahla savunmanın onuru yalnızca emekçilere aittir" denilmekte ve emekçiler dışındakiler başka askeri görevlere atanacaktır deniliyor.
SOVYET İKTİDARININ YAPISI
Bu iki başlıktan sonra uzunca bir yer tutan "Sovyet İktidarının Yapısı" başlığı ile bölgesel düzeylerde seçmen-vekil ilişkileri belirleniyor. Bu bölümü doğruca geçiyorum çünkü yapısal bir konu. Kaç seçmene kaç vekil düşeceği ve idari bölümler konusu tartışma içeriğini oluşturmuyor burada.
SEÇME VE SEÇİLME HAKKI
"Seçme ve Seçilme Hakkı" başlıklı bölümde de doğruca önemli olan maddede kimlerin oy kullanamayacağı tek tek ifade ediliyor. O gruplarda kimler var, bakalım:
"(...) Yukarıdaki kategorilerden birine ait olsalar bile, aşağıda belirtilen kişiler, seçme ve seçilme hakkına sahip olamazlar:
a) Kâr sağlamak için ücretli emek kullanan kişiler.
b) Yaşamını faiz, işletme gelirleri, mülklerden (çiftlik, tarla, arsa) sağladığı kazançla, emeksiz gelirle sağlayan kimseler.
c) Özel tüccarlar ve komisyoncular.
d) Kiliselerde ve diğer dini yapılarda görevli rahipler ve din adamları.
e) Eski polisin çalışanları ve ajanları, siyasi polis: biriminde ve Ohranka da görev almış olanlar ve çarlık ailesine mensup olan kimseler.
f) Yasal kurumlarca akıl sağlığı yerinde olmadığı belgelenmiş kişiler ve velayet altındaki kişiler.
g) Yasa ve yargı kararıyla maddi ve yüz kızartıcı suçlardan dolayı hüküm giymiş kimseler. "
BÜTÇE HUKUKU HAKKINDA
"Bütçe Hukuku Hakkında" başlıklı kısımda da şu ifade yer alıyor: 79. Rusya Sosyalist Federatif Sovyet Cumhuriyeti'nin emekçi diktatörlüğünün bu geçiş dönemindeki mali politikasının temel amacı, burjuvazinin mülksüzleştirilmesi ve cumhuriyetin vatandaşları için zenginliğin üretimi ve bölüşümünde eşitliği konusunda gerekli koşulların hazırlanmasına katkıda bulunmaktır. Bu amaçla, Sovyet hükümetinin organlarına, özel mülkiyet hakkını ortadan kaldırana kadar, Sovyet Cumhuriyeti'nin yerel ve ulusal ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli tüm imkânları kullanmasına karar vermiştir.
RUSYA SOSYALİST FEDERATİF SOVYET CUMHURİYETİ'NİN ARMA VE BAYRAĞI
Bayrağın rengi, üzerinde yer alacak orak ve çekiç simgesinin olacağı; armada "Bütün Ülkelerin İşçileri Birleşin!" yazısının da yer alacağı gibi hususlar var.
Ayrıca kitabın sonunda bir de fotoğraf albümü eki var. İyi okumalar!
·
330 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.