Kitabı uzun uzadıya değerlendirme haddini gösteremem. İzah için şu alıntıları yapmanın kafi olduğu kanaatindeyim. Akıl öyle bir özelliktir ki insan onunla diğer hayvanlardan ayrılmaktadır. Nazari ilimlerin kabulü ve düşünceye dayalı gizli sanatların planlaması kendisiyle yapılır. Akıl, nazari ilimlerin idrakinin kendisiyle mümkün olduğu bir kabiliyettir. (Aklın) ikinci (manası) şudur: Temyiz kabiliyeti bulunan bir çocuğun zatında mümkün kategorisinde yer alanların imkânı, muhal (imkânsız) sınıfında bulunanların da imkânsızlığına dair ortaya çıkan ilimlerdir. İkinin birden çok olması, bir şahsın aynı anda iki ayrı mekânda bulunamaması buna örnektir. Bu mütekellimlerden bazısının kastettiğidir. Öyle ki bu kimseler aklın tanımı hususunda şöyle demişlerdir: Akıl, mümkün kategorisinde yer alanların imkânı ve muhal (imkânsız) sınıfında bulunanların da imkânsızlığını bilmek gibi zaruri bilgilerden bazısıdır. (Aklın) üçüncü (manası) şudur: Olgu ve olayların akışıyla birlikte oluşan tecrübelerden elde edilen ilimlerdir. Tecrübelerini olgunlaştıran ve düşüncelerini netleştiren kimseye gelenekte akıllı denilir. Bu sıfatla vasıflanmayan kimseye de cahilden başka ahmak da denilir. Dolayısıyla bu, akıl olarak isimlendirilen ilimlerin diğer bir türüdür. (Aklın) dördüncü (manası) şudur: Bu kabiliyetin gücünün, işlerin akıbetlerini bilecek, geçici lezzete davet eden şehveti kontrol altına alacak ve ona galip gelecek duruma ulaşmasıdır. Bu güç ortaya çıktığında, sahibi akıllı olarak isimlendirilir. Öyle ki bu kimsenin bir işe girişmesi ve çekinmesi geçici şehvetin hükmüyle değil, olayların akıbetlerine nazarın gerektirdiği şeye göredir. Bu da insanın kendisiyle diğer hayvanlardan ayrıldığı özelliklerindendir. (Bu dört tanımdan) birincisi; temel, esas ve kaynak tır. İkincisi; birinciye en yakın olan daldır. Üçüncüsü; birinci ve ikincinin dalıdır. Çünkü akıl gücü ve zaruri ilimlerle tecrübeye dayalı ilimler elde edilir. Dördüncüsü de en son neticedir ve en yüksek hedeftir. İlk ikisi fıtridir (doğuştandır) ve diğer ikisi de kesbidir (sonra dan kazanılandır). Bu yüzden Hz. Ali (r.a.) şöyle demiştir: Aklı iki kısım olarak gördüm. Biri fıtri, diğeri ise kesbidir. Göz görmediğinde güneş fayda sağlamadığı gibi fıtri akıl olmadığında da, kesbi akıl fayda sağlamaz.

İlim Kitabıİmam Gazali · İlke Yayıncılık · 2020277 okunma

··

424 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Ali Aktaş