( Barnum Etkisi ; Doğru çıkan falların, bilimsel açıklaması. )
Herkes ve her durum için geçerli, kapsayıcı yargıların, kişiye özel ve spesifik durumları tanımlıyor gibi aktarılmasıyla, kişinin bilişsel yanılgıya düşmesine, Barnum(Forer) etkisi denir.
Beynimiz, mevcut durum ya da geçmiş ile ilgili verilen bilgilerin doğruluk oranına bakarak, gelecek ile ilgili bilgilerin, doğru olma olasılığını hesaplar. Verilen bilgiler kapsayıcı ve seçenekler barından cinsten olunca, hiçbir şey bilmeseniz de yargılarınızın %85 oranında, doğru olacağı, deneysel olarak ispatlanmıştır.
Amerikalı psikolog Bertham Forer, 1948 yılında gerçekleştirdiği çalışma ile astrolojinin, her türlü falcılığın, bazı kişilik testlerinin ve grafoloji, frenoloji, kuantoloji gibi sözde bilimlerin, algımızı nasıl yanlış yönlendirdiğini ortaya koymuştur.
Forer’ın deneyi: Öğrencilere birer kişilik analiz metni verilir ve onlardan metni okuyarak, analizin kendilerine uygunluğu konusunda bir değerlendirmede bulunmaları, bunu da 0 ile 5 skalasında puanlamaları istenir. (0 hiç uymuyor, 5 çok uyuyor şeklinde) Deneye katılan öğrenciler, kendilerine verilen kişilik analizinin, gerçekten kendilerine özel hazırlandığını düşünerek, sahte analizi %85 oranında doğru bulmuşlardır. Oysa sahte kişilik analizi, Forer tarafından gazetelerde yayınlanmış, yıldız fallarından derlenmiş bir metindir.
Öğrencilerin kişilik analizinin uygunluğuna, verdikleri puanların ortalaması, 4,2′ dir. Deney, defalarca tekrarlanır ancak sonuç değişmez.
Forer’in bu çalışmasıyla, çok genel, hemen hemen herkese uyabilecek ifadelerin, biraz övücü bir tonda, kişiye özgü bir durummuş gibi söylenmesinin, insanların eleştirel düşünce kabiliyetini körelttiği ve söylenenlere inanma eğilimini güçlendirdiği gözlenmiştir.
Şimdi aşağıdaki ifadelerin size ne kadar uyduğunu bir göz atın;
“Başkalarının sizi beğenmesine, sizi sevmesine ihtiyaç duyuyorsunuz, ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz. Kişiliğinizin bazı zayıf yönleri var ama genelde bunları telafi etmeyi başarıyorsunuz. Hedeflerinizi gerçekleştirmek için kullanabileceğiniz büyük bir kapasitenizin olduğunu biliyorsunuz ama bunun sadece çok küçük bir kısmını kullanıyorsunuz. Dışardan disiplinli ve özgüvenli gözükürken, içten içe kaygılı ve güvensizsiniz. Bazen doğru kararı verip vermediğiniz ya da doğru şeyi yapıp yapmadığınız konusunda kafanızda ciddi şüpheler uyanıyor. Belli bir miktarda değişiklik ve farklılığı tercih ediyorsunuz; kısıtlamaların, sınırlandırmaların içinde kalmak sizi mutsuz ediyor. Bağımsız bir düşünür olmakla gurur duyuyorsunuz ve başkalarının iddialarını tatmin edici kanıt olmadan kabul etmiyorsunuz. Ama kendinizi başkalarına açarken çok açık, çok içten olmayı akıllıca bulmuyorsunuz. Bazı zamanlar dışadönük, sokulgan ve sosyalsiniz; bazı zamanlarsa içedönük, sakıngan bir kapalı kutu oluyorsunuz. Bazı çok gerçekdışı arzularınız var. Normalde sabırlı bir insansınızdır ama bir noktadan sonra çok sinirli birisi de olabiliyorsunuz.”
….. diye gider…
Yukarıdaki cümleler size ne kadar uyuyor? 1 ila 5 arasında bir puan verseniz kaç puan verirsiniz? Yapılan bir çok araştırmanın ortak sonucunda 4,26 gbi bir puan çıkmış.
Mesela rastgele açtığım bir fal sitesinde Aslan burcunda şunlar yazıyor;
Parlak bir dönem başladı ama siz yine memnun değilsiniz. Çünkü yapınızda hiçbir zaman olanla yetinmemek gibi bir dürtü var. Bu nedenle var olan şeylerin tadını çıkaramıyorsunuz. Elinizden küçük mutluluklar kaçıyor. İşleriniz, arkadaşlarınız ve hobilerinize ayırdığınız zamanın bir bölümünü de sevgilinize ayırın. Bu günlerde kendisini çok ihmal edilmiş hissediyor. Bunu dile getirmiyor ama her an patlayabilir. Aniden bir iş yolculuğuna çıkma ihtimaliniz var. Yemekte ölçüyü fazla kaçırmayın. Tatlılardan uzak durun.
Nasıl size uyuyor mu? Kaptınız mı mottoyu ?
-başkalarının sizi beğenmesine ve size hayran olmasına ihtiyaç duyuyorsunuz, ama aynı zamanda kendinize karşı eleştirel olmaya da eğilimlisiniz.
-kişiliğinizin bazı zayıf yönleri var ama genelde olumlu yönleriniz sayesinde bunları kolaylıkla telafi etmeyi başarıyorsunuz.
-kendi yararınıza çevirebileceğiniz halde kullanmadığınız çok büyük ve önemli bir kapasiteye sahipsiniz.
yukarıdaki 3 cümleyi okuyunca "bunlar beni tanımlıyor" diyorsanız bilin ki fallarda, burçlarda da buna benzer bir sistem yürütülüyor. barnum etkisi de tam olarak böyle bir şey.
··
3.792 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.