Fikrimce hakikat şudur ki, tarihi hadiseleri sırf ruhi amillerle izah etmek yanlıştır; bunların ve milletlerin ruhi karakterlerinin iktisadi ve tabii amiller kadar müessir olduklarını inkar etmek veya onları tali şeyler saymakta bir tarafgirlik ve mahdudiyet eseridir.