On dokuzuncu yüzyılın son çeyreğinde Nietzsche neden hiçbir gündeme konu olmayan Tragedya üzerine bir çalışma yayımladı? Nietzsche bir seçilmiş kişi, peygamber olmadığına göre sorunun cevabını o dönemki bunalım yaratan sorun üzerinde aramak uygundur. On dokuzuncu yüzyıl Batı kültürünün çöküşte olduğu, felaketin habercisi yüzyıldır. Çöküşün arka planında yer alan Aydınlanma düsturu ve düsturun en yaygın aracı klasisizm, o güzelim vaatlerini yerine getirememiştir. Nietzsche bu durumu ifşa eder ve yeni (daha doğrusu unutulmuş) bir çözüm yolu gösterir. Gösterimi ise tragedya ve sanatın iki kolu olan Apollon ve Dionysos üzerinden yapar. Tragedyanın Doğuşu amaç bakımından farklı kollara ayrıldığı için her ne kadar öncelikle bir sanat felsefesi ve kültür incelemesi olsa da, edebiyat incelemesi ve ahlak felsefesidir de. Antik Yunan mitolojisinde Apollon ışık ve düş tanrısıdır; aşırı ölçülülüğü ve ilerlemeciliği temsil eder. Dionysos ise esriklik tanrısıdır; insanın insanla ve insanın doğayla arasındaki bağın aracısı ve temsilcisidir. Dionysos’un aracı ve temsilci olma durumunun en vücut bulmuş halini görmek için satirdeki tanrı ve teke sentezine bakabilirsiniz, tabii bakarken tekenin o dönemde neredeyse bir insan formu olarak düşünüldüğünü de göz önünde bulundurarak. Dionysos ve Apollon arasındaki karşıtlık bunlarla sınırlı değildir ancak aralarındaki temel karşıtlığı anladıktan sonra başka hangi konularda ne tür karşıtlıklarda olabilecekleri tahmin edilebilirdir. Örneğin Apollonik unsurlarda güzellik bir oran uyumundan öte bir şey değildir (klasisizmin estetiği de bundan ibarettir), çirkin olan yadsınır ve görmezden gelinir; diyonizyak unsurlar ise çirkin olana duyulan isteğin dışavurumudur. Apollonik olan klasik müziktir, diyonizyak olansa rock müzik. Apollonik olanda ciddiyet, diyonizyak olandaysa coşkunluk ve gülme kutsanır. Apollonik olan logosun, diyonizyak olansa mitosun simgesidir. Apollonik olan kültürden, diyonizyak olansa doğadan yanadır vs. vs. Apollon ve Dionysos arasındaki karşıtlıklara örnekler çoğaltılabilir ancak inceleme yazısını daha da uzatmak istemediğim için örnekleri burada sonlandıracağım. Tragedyanın Doğuşu yapıtında Nietzsche insanlara adeta şöyle seslenmektedir: Apollonik kültürün (yani Aydınlanmanın, klasisizmin, ataerkilliğin) vaatleri gerçekleşmedi, kültür kaş yapayım derken göz çıkardı ve insanı geriletti, esir etti. Bu sebeple önceki kültüre (klasisizm öncesi kültüre, anaerkilliğe) dönelim ve diyonizyak unsurları yaşatarak hayatı tekrar diriltelim: mevcut durumumuzda diyonizyak sanata dönüşümüz tek çıkar yolumuzdur, aksi halde felaket kendini açığa çıkaracaktır. Nitekim yapıt yayımlandıktan birkaç yıl sonra patlak veren 1. Dünya Savaşı, 2. Dünya Savaşı, Atom bombaları ve Auschwitz kampları ve daha onlarca dehşetengiz felaket Nietzsche’yi haklı çıkarmıştır. Ne var ki çiçekte tohum bitmez: Dionysos bir yerlerde hep var kalacaktır.

Tragedyanın DoğuşuFriedrich Nietzsche · Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları · 20191,595 okunma

·

741 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.