Kitap daha çok okunsun diye amme hizmetiKitabın çevirisini de yapan Yusuf Kaplan'ın sunuşuyla başlıyor kitap. Onun da ifade ettiği gibi kitap, Namık Kemal'in Renan Müdafaanamesi'ne benzer bir çalışma olması hasebiyle göze çarpıyor. Fakat Kaplan, Namık Kemal'in böyle bir çalışmayı daha derinlemesine yaptığı için bu eseri onun altında görüyor. Tabi ben o kitabı okumadığım için doğru olup olmadığını bilmiyorum. Fakat yine de Yusuf Kaplan'ın ifade ettiği gibi böyle çalışmalar batılıların gözüyle de mühim konuları inceleme şansı sunuyor bizlere. Bu yüzden bu eserleri okumanın değerli olduğunu düşünüyorum. Belki bizim dini konular hakkında düşünce dünyamızı işleyen kitaplarda yazarın ele aldığı meseleler hakkında çok daha teferruatlı olarak bilgi sahibi olmak mümkün ama sac ayağının öteki tarafı olan kısım eksik kalıyor böyle: Bu konulara aynı dünyada yaşamamıza rağmen ayrı dünyaların insanları gibi hissettirildiğimiz insanlar nasıl bakıyor?
Yazar İngiliz kökenli bir Müslüman ve ingilizce Kuran meali de yapmış bir isim. Tdv'den kendisiyle ilgili maddeyi incelediğinizde şaşırabileceğiniz bilgiler de mevcut. Örneğin Osmanlı'ya olan hayranlığı. 1.Dünya savaşı öncesi ve sonrası ülkenin dağılmasını önlemeye çalışması vs...Yazar Müslüman olduktan sonra çeşitli ülkelerden sonra Hindistan'a gidiyor ve orada müslümanların islamlaştırılması dediğimiz türden bir yola girerek insanlara yanlışlarını göstermek ve şer'i düzene kıyasla yaptıkları hataları anlatmak amacıyla kitap yazıyor. Zaten kitabın finalinde bu amaçları tekrar ediyor. Sonuç kısmını daha sonra irdeleriz.
İlk bölüm itibarıyla göze çarpan önemli bir husus kitabın kısa paragraflardan oluşması. Okumayı kolaylaştıran bir yanı var böyle bir özelliğin. Yazar, başlangıç olarak İslam Kültürü hakkında konuşmaya başlamış ve bu kültürün dinamiklerinin kökenlerini sunmayı tercih etmiş. Ayetler ve hadislerden yararlanarak bizi bize anlatmaya başlamış. Zaman zamanda araya ek bilgiler koyarak ortaya koyulan bu ilkelere diğer sistemlerin nasıl baktığını sunmuş. Bazen ırkçılıktan söz etmiş. Kapitalizm ve sömürdüklerini yazmış bazen. Bazen de rotayı bizim gözlerimize çevirip dinin sunmuş olduğu sosyal adaletten, kardeşlik ilkesinden vs.. söz etmiş. Kitapta bu tarz hassas noktalara da sık sık temas edildiğini söylemek mümkün. Bunun dışında İslam medeniyetinin yükseliş ve çöküşünün nedenleri, hoşgörü, kadercilik, cinsiyetler arası ilişkiler gibi konular da işlenen başlıklar arasında. Bu başlıklar arasında daha önceden duyup aşina olduğumuz şeylerle birlikte yeni öğrenebileceğimiz bilgiler de mevcut. Zaten ana omurgayı oluşturan dinin ilkelerini öğrendikten sonra en önemli şey, ilkelerin her kitapta tekrarlanışını okumaktan ziyade o ilkelerin farklı pencereler açılarak değerlendirilmesini görmek zannımca.
Kitap boyunca yazarın sık sık öne çıkardığı fikir dinin müntesiplerinin tarih boyunca başarısı ve başarısızlıkları şeriata bağlılık ölçüsünde gerçekleştiği. Bunu aktarırken peygamber sonrasından başlayarak Osmanlı'nın son dönemine kadar kısa da olsa tarih anlatımı da sunuyor bizlere tabi. Bunu yaptıktan sonra kendi önerilerini de sıralıyor. Şu anda -kitabın başlıklarından birinde de geçtiği üzere- çöküş döneminde olduğumuz söylenebilirse kendisinin bu konuda sunduğu yegane öneri şeriatın dinamik oluşu ve modern zamanın değişen dünyasına uyumlu hale getirilmesi. "Aksi takdirde, çoğumuzun, ağaçlardan ormanı göremeyen ve asıl itici gücü ve gâyeyi görebilmeyi imkânsızlaştıran küçük, cüz’î, fer’î meselelere saplanıp kalan câhil ve şaşkın adamın düştüğü duruma düşmemiz muhtemeldir." Bu cümle onun bakış açısına dair fikirler sunabilir bence.
Son olarak sonuç bölümünde "İslam Şehri/Sitesi" başlığı altında ne yapılması gerektiğine dair öneriler gelmeye devam ediyor. Kalıntılarını tarih kitaplarında kendisini ise uzun zamandır göremediğimiz yüksek medeniyeti tekrar canlandırmak için örneklerle beraber çözüm önerileri sunuyor. Benim de en beğendiğim bölüm ve kesinlikle okunması gerektiğini düşündüğüm kısım şüphesiz orası oldu. Temel olarak bu bölümde Said Halim Paşa'nın ünlü İslamlaşmak eserinden hareketle birçok konuda nasıl davranmak gerektiğini anlatıyor. Hem son bölümde hem de kitap boyu sürekli olarak işlediği temel önerilerden bazıları şöyleydi:
-Kadınların hem toplumsal anlamda konumlarının yükseltilmesi, eğitimlerini almalarına engel olunmaması.
-Cihanşümul kardeşlik ilkesi
-Faizin yaptığı tahribatın önüne geçilmesi.
-Hz.Peygamber'in canlı örnekliğini yaptığı topluma bakarak insanların hemen her konuda kendilerini düzeltmeye çalışması
-Bireylerin haksız kazanç elde etmelerini önleyen ve belli bir kısmının ailedeki kadın eşe tahsis edildiği İslâm miras hukukunun tesisi.
-Erkek kadın fark etmeksizin İslam boşanma hukukunun uygulanması ve kadınların bu haklarının şer'i ölçülerde verilmesi
- Mutlak dînî hoşgörü
-Zenginliğin ve refahın bütün toplum katmanlarında âdil bir şekilde dağıtılması, paylaştırılması için zekât ve Beyt’ül-Mâl kurumlarının mevcûdiyeti. Yani sosyal adaletin sağlanması. Burada ilgili hadisi Seyyid Kutup'un İslam'da Sosyal Adalet isimli kitabından yapılan aktarımla hatırlatmadan geçmek olmaz: "Bir kısmı lüks ve israf seviyesinde, diğer bir kısmı fakirlik ve mahrumiyet düzeyinde yaşayan bir ümmetin fertleri arasında bu derece farkların bulunmasını sonraları da bunun yoksulluk, açlık ve çıplaklığa varmasını İslam, asla hoş karşılamaz. Böyle bir toplum, «İslam ümmeti» olamaz. Resulullah (S.A.V.) de Şöyle buyurmaktadır: Herhangi bir yerde bulunanlar arasında bir kişi olsun aç sabahlayacak olursa, onların üzerinden Allah'ın himayesi kalkar.» Ahmed bin Hanbel, Müsned)
.
.
.
Bu öneriler dışında birçok öneri de kitapta yer alıyor. Yazar Hindistan'dan özelinden yola çıksa da bütün dünyada yaşanan hızlı gelişimin gerisinde kalmış müslümanlara içten bir çağrı yapmış ve dikkate alınması gereken çözümler sunmuş denebilir. Bunlarla birlikte benim en çok okumaktan memnun olduğum kısım genel siyaset ve halkların yönetilme biçimleri hakkında fikirleri. Başkanın seçilme usulu, kimlerin oy verip kimlerin vermemesinin daha iyi olacağı, tarih boyunca hem insanlığın hem de müslümanların bu konular hakkında tavırlarının neler olduğu ve neler olması gerektiği, seçmenlerin biliş seviyesi yükseltilmeden demokrasinin çoğunluğun zorbalığı haline gelmesi gibi konular çok güzel işlenmiş ve eksikliklerinden bahsedilmiş.
Bunlarla beraber islam medeniyetine dair bir okuma yapmak ve yabancı bir göz tarafından güzel bir değerlendirme görmek isterseniz Will Durant'ın İslam Medeniyeti kitabını da bu kitapla birlikte şiddetle öneririm. Hem Muhammed Pickthall hem de Will Durant'ın kitaplarının pdfsi var. Dileyene gönderebilirim. İyi okumalar.
