"Tüm yargılama hukuklarınm amacı, maddî gerçeği tespittir.
Bir uyuşmazlıkla ilgili olarak, henüz daha yargılama yapılmadan var olan maddî gerçek, yargılama sonunda bir mahkeme kararı şeklinde ortaya çıkan adlî gerçekle örtüştüğü ölçüde adalet gerçeklemiş olacaktır. Kural olarak, adlî gerçeğin maddî gerçeği yansıttığı kabul edilir veya en azından öyle olması gerekir.
Buna paralel olarak, medenî usul hukukunda da maddi gerçeğin tespit edilmesi amaçlanır. Burada, yanlış bir inanışa ve kanaate de değinmekte yarar vardır. Zaman zaman ceza yargılamasında maddî gerçeğin, medenî yargıda şeklî gerçeğin arandığı söylenebilmektedir. Buna gerekçe olarak da, ceza yargılamasında mahkemenin re’sen araştırma yaptığı, delil serbestisinin söz konusu olduğu; medenî yargıda ise, kural olarak tasarruf ve taraflarca hazırlama ilkesinin geçerli olduğu, deliller konusunda da bazı sınırlamalar bulunduğu, bu çerçevede medenî usül hukukunda maddî gerçeğin aranmasından vazgeçildiği ileri sürülmektedir. Bu düşünce tamamen yanlıştır. Zira, yargılama hukuklarının tümünde temel amaç, dış alemde gerçekleşen maddî gerçeği bulmak ve o doğrultuda gerekli kararı vermek, adaleti sağlamaktır.
Maddî gerçekle, mahkeme kararında ortaya çıkan adlî gerçek örtüştüğü ölçüde adalet de sağlanmış olacaktır. Ne tür bir yargılama yapılırsa yapılsın, maddî gerçekle adlî gerçek örtüşmediğinde adalet zedelenmiş olacaktır. "
Pekcanıtez/Atalay/Özekes, Medeni Usul Hukuku, istanbul, 2013, s.59