Diktatörlük ifadesini genellikle siyasi tartışmalarda duyarız. Bir çok kişinin de hoşlanmadığı bir kelimedir bu. Siyasi rakipler genelikle birbirleriyle hararetli tartışmalar yaparken "zorba, istişareye kapalı, emredici, anti-demokratik, astlarına karşı merhametsiz, otoritesiyle herkesi zorla itaat altına alan, her şeyi kontrol eden" gibi olumsuz anlamlara gelecek şekilde kullanırlar bu ifadeyi. Peki bu ifade, siyasetin dışında gündelik ilişki ve iletişimde de aktif olarak kullanılıyor mu? Ya da biz bunu fark edebiliyor muyuz? Berger'in öğrencisi Zijderveld bu kitabında diktatörlük olgusunu, gücünü anlamdan değil de tekrarından ve kullanım kolaylığından alan KLİŞELER üzerinden ele almış. Klişelerin gündelik dile girmiş yalnızca söz kalıplarından ibaret değil, hayatımızı sarmalayan bir hazır kalıplar serisi olduğuna değiniyor. Aynı zamanda duyma, algılama, düşünme, temayül, kanaat ve davranış oluşturma, tercih etme gibi hayatımıza yön veren bilişsel özelliklerimizi taklit ve tekrar yoluyla etkileyip nasıl itaate hazır hale getirdiğini, toplumsal öğrenmeyle nesillere nasıl aktarılıp yeniden üretildiğini, klişelerin anlam üretmekten ziyade kolaylığından dolayı işlevsel yönünün olduğuna, düşünce emeği çekilmeden kolaylıkla kullanıldığına, alışveriş, tüketim biçimi, siyasî söylem, sanat, sosyal medya, ideoloji, mimarî, eğitim, edebiyat vs. gibi hayatın hemen hemen her alanında insanlar tarafından hemen ulaşılabilir olduğundan dolayı sıkça kullanıldığına, klişelerin ezber içeren sloganlar gibi olduklarına, arzuları harekete geçiren klişelerin tüketim kültürüne yansımalarına da vurgu yapılmış. Günlük hayatımızda kestirmeden düşünme ve yargıya varma gibi pratik bir işlevi olan bu hazır kalıp klişeleri, içinde bulunduğumuz sosyolojide öğreniriz. Hangi toplumda sosyalleşme içindeysek o toplumun klişeleri bize işler. Bulaşıcı özelliği olan bu klişelerin dijital dünyanın gelişimiyle çok hızlı bir şekilde parasosyal bir etkileşimle yayılma, özümsenme ve toplumsal bir davranış alışkanlığına dönüşme özelliği var. Bu bağlamda bakılırsa klişelerin, insanı tek tipleştirme özelliği ortaya çıkartıyor. Bu da hazır kalıplarla hayatını idame ettiren düşünmeyen yığınlar demektir. Toplumların bu yığın olma halinin en bariz göstergelerini yeme-içme, giyim, kozmetik, müzik tercihi gibi tüketimin başat sektörlerinde farkedebiliriz. Popüler kültürde de kendini iyice gösteren klişelerin, içinde bulunduğumuz sosyal grupta bizi tutarak âdeta örtük bir toplumsal denetim işlevi gördüğü de söylenebilir. Küreselleşen ve elektronik iletişimin yaygınlaşmasıyla klişe bombardımanına daha fazla tutulduğumuz günümüzde, siyasal ve dini propaganda alanında da bu klişe yargı ve söylemlere sıkça başvuruluyor. Hazır kalıpları ve klişeleri kullanmayı reddederek sürekli olarak özgün bir düşünme, konuşma ve yaşama içerisinde olmanın zorluğunu gözününde bulundurursak, klişelerin hepimizin sıkça başvurduğu bir "kısa yol" olduğunu ve bireyi biçimlendirip bilincini denetim altına aldığını da itiraf etmek gerekiyor. Bu "kısa yol" u İngiliz dilbilimcisi Fowler, klişeleri "ihtiyacımız olduğu zaman hemen askıdan alıp düşünmeden kullandığımız bir elbise" olarak tanımlıyor. Yani hızlı, pratik ve işlevsel... Tıpkı fast-food gibi. Bundan tam 46 yıl önce 1976 yılında New York Review of Books' un ilanları üzerinde yapılan bir araştırmada duyguları harekete geçirip daha dikkat çekici hâle getirmeye çalışan bazı klişe sıfatlar üstünde bir çalışma yapılmış. Bu klişe sıfatlardan bazıları şunlar: Büyüleyici, olağanüstü, sürükleyici, müthiş, sansasyonel, şoke edici, heyecanlandırıcı, ilginç, meydan okuyucu, görkemli, dokunaklı ,benzersiz, baş döndürücü, dikkat çekici, yaratıcı... şeklinde uzayıp gidiyor. Üstünden 46 yıl geçip 2022 yılına geldiğimiz bugünlerde ne kadar da tanıdık geldi değil mi? Adı üstünde, klişe... Hayatımıza egemen olan bu klişelerin diktatöryel zorbalığının mutlak hakimiyetinin farkındalığını oluşturan Zijderveld'in bu eserini tavsiye ederim.

Klişelerin DiktatörlüğüAnton C. Zijderveld · Açılım Kitap · 201018 okunma

·

135 görüntüleme

Suat Serenkili

@suatserenkili ·

04 Temmuz 2022 12:43

Kitabın güzelliğinin yanısıra değerlendirmeniz de çok güzel olmuş. Efradını cami, ağyarını mani bir yazı olmuş. 👍

Yasir Erdaş

@velasr ·

04 Temmuz 2022 12:53

Eyvallah hocam

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.