Gönderi
Tagayyür ve Fesâd Dönemi
Bu yazı bir incelemeden ziyade kitabın kendimce kısa bir özeti şeklinde olup cemaate yararı dokunmazsa da kendime bir nottur, baş şişirildiyse affola.
Yazarın Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmaları'nın ikinci cildinde, Kanuni—Sarı Selim zamanlarında patlak veren, Avusturya'ya karşı açılan Uzun Savaş'tan Köprülü dönemine (IV. Mehmed) kadar olan dönem ele alınıyor.
Bir önceki ciltte imparatorluğun gelişme aşamalarına şahit olmuştuk. Fetihler ve saltanat kavgaları kitabın (I. cildin) bel kemiğini oluştururken bu kitap ile beraber imparatorluğun çöküş dönemine merhaba diyoruz.
Bu yüzyılda klasik Osmanlı padişahlık otoritesi eski anlamını kaybetmiş, devlet işleri tamamıyla başta valide sultanlara, ocak ağalarına, darüssaade ağalarına kalmıştır. Bu, şehzadelerin sancak geleneğinden uzaklaşarak "kafes" sistemiyle büyümelerinden kaynaklanıyor. Bu yeni sistemde şehzade, doğduğu andan itibaren kafes denilen dairede hapis tutulur, padişahın ölümünden sonra şehzadelerin yaşça en büyüğü bu kafesten alınır, tahta çıkarılırdı. ( #169918173 ) Kargaşa dönemlerinde de kilitli bir odaya kapatılırlardı. Bu sistem, şehzadelerin akıl ve ruh sağlıklarını kaybetmelerine yol açtığı gibi, deneyimsiz ve eğitimsiz olmalarına da sebep olmuştur. (Genç yaşında tahta çıkanlar da cabası.) Bu sistemin getiriliş amacı şehzadelerin öldürülmelerine mani olmak olsa da buna engel olunamamıştır. ( #172479644 )
Otorite, sayıca çok olan asker ocakları, yeniçeriler ve sipahilerce ele geçirilmiştir. Asker, yönetimi beğenmediğinde At Meydanı'na çıkıp kazan kaldırmış, Harem'e kadar girip darbe yapmışlar, Genç Osman'ı ve beğenmedikleri devlet adamlarını katletmişler, küçük sultanlara göz dağı vermişler, padişahları kafalarına göre tahta çıkartıp indirmişlerdir. Bu da aşırı ulûfe dağıtımlarına sebep olmuş (yılda 3 kez saltanat değişmiş) ve devletin iflasına yol açmıştır. ( #170178793 ) ( #173137354 ) ( #173147897 ) ( #173079961 ) ( #173070066 Burada Kadızadeler tasavvuf, tarikat ve bid'at aleyhtarı, İbn Teymiyye'den etkilenmiş bir güruhtur, halk arasında verdikleri fetvalarla kargaşa çıkarmışlar, saraya kadar girmişlerdir.)
Bütün bunların üstüne büyük savaşların ortaya çıkardığı donanma masrafları büyük bütçe açığı ortaya çıkarmıştır. Gümüş akça %100'den fazla değer kaybetmiş, esnaf tarafından zuyuf akça (düşük akça) kiloyla tartılıp alınmış. Bu da askerî ve malî bunalımlara sebebiyet vermiştir. ( #173287942 )
Makama getirilen veziriâzamlar devletin sorunlarına çare bulmak yerine halktan haksız vergiler kopararak servet yapmışlar, sonunda yeniçeriler tarafından öldürülmüşler, servetleri de devlet hazinesine konmuştur. Devlet teşkilatındaki memuriyet makamları rüşvetle verilmiştir. Tayin edilen kişiler, verdiği rüşvetin parasını hemen çıkarabilmek için rüşvetle bu makamları satmışlardır. (Ytd.) Bu sürekli değişimlerden dolayı devletin işleri doğru düzgün yürümemiştir. ( #173281214 )( #173140672 ) ( #169855000 )
Zaman zaman gelen ıslahatçı veziriâzamlar (Kara Mustafa, Sofu Mehmed, İbşir Paşa, Tarhoncu Ahmed Paşa) bu gidişata dur demek isteseler de, ağa cuntası ve Harem karşısında başarısız olmuşlardır. ( #173279502 )
Bu dönemde Girit Savaşı (1645-1669) meydana gelmiş, savaş zaman zaman Girit muhitinden çıkmıştır. Venedikliler Çanakkale Boğazı'nı kapayarak Osmanlı tarafından Girit'e yardım gitmesini engellemişlerdir. Aynı zamanda İstanbul Boğazı da tehdit altına girmiştir. Bu gelişmelerden dolayı veziriâzam aday adayları, veziriâzamlığın koltuktan ibaret olmadığını görerek bu işi yapamayacaklarını söyleyip kaçmıştır. ( #173402331 ) Darda kalan Hatice Turhan Sultan, zamanında burun kıvırdığı Köprülü Mehmed'e veziriâzamlık teklif etmiştir. (Kendisi yaşlı olduğundan ve nüfuzlu olmayışından hor görülmüştür. Kendisini zamanında Turhan Sultan'a Mimar Kasım önermişti ancak valide sultan istememiş aynı zamanda Kasım Ağa'yı sürgüne yollamıştı. Veziriâzam aday adayları Köprülü'nün infazını istemişlerdi. )
Köprülü Mehmed bu görevi aşağıdaki şartlar dahilinde kabul etmiştir:
1. Her ne telhîs edersem aksi emredilmeye, yerine getirilmesi (tenfîzi) kabul edilmeli,
2. Aşağı ya da yukarı mertebe her türlü memuriyet için hiçbir yerden "sevk ve şefa'atle" bana baskı yapılmayacak, böylece ben devlete en yararlı kişileri hizmete alabileyim,
3. Tüm kargaşanın bir nedeni de şudur: vezir ve vekîllerden birini, güveniniz veya verdiği mal (rüşvet) dolayısıyla şerîk (ortak) yapmayın, böylece benim iktidarımın bağımsızlığına halel vermeyin,
4. Hakkımda kötü şeyler söyleyen münafıkların dedikodusuna kulak asmayın. Çünkü herkes bir pay alma peşindedir, herkesi memnun etmek mümkün değildir, bu yüzden makama gelenlere karşı haset ve düşmanlık duyanlar çok olacaktır. Bu dört şartı kabul ederseniz Âllah'ın yardımı, sizin de duanızla vezirlik ödevini yerine getirmek mümkündür.
Böylece Köprülü Mehmed Paşa iktidarı ele almış, Harem ve yeniçeri ocağı iktidarı son bulmuştu. Bütün iktidar Bâb-i Âli'de (Paşa Kapısı'nda) toplandı.
Tek yorumum şudur ki, bir önceki cildi harita ve masa başında okumuşken bunu yatarak okudum. Üç tane yaz dizisi izlemiş gibi oldum. Harem kavgaları o kadar çok yer tutuyor ki kitapta (kitabın %95'i), yazar dünya genelinde dönen olaylara değinememiş. (Bir önceki ciltte yer verdiği için gözüm aramadı değil.)
[
*Sultanlar, Valideleri, Saltanat Süresi, İdare Durumu:
III. Murad, Nûrbânû, 21 sene, düzensiz (sancak)
III. Mehmed, Safiye, 8 sene, iktidarsız (sancak)
I. Ahmed, Handân, 14 sene, ıslahatçı ve kararsız
I. Mustafa, Hadîce, 1 sene, aklı zayıf
II. Osman, Hadîce Mâhirûze, 4 sene, genç-cesur ancak deneyimsiz
I. Mustafa, Hadîce, 1 sene, aklı zayıf
IV. Murad, Mahpeker Kösem, 17 sene, müstebit padişah
I. İbrahim, Mahpeyker Kösem, 8 sene, dengesiz
IV. Mehmed, Hadîce Turhan, 39 sene, Köprülü iktidarı
]
(Veziriâzamları da yazmak isterdim ama 60 tane olduğu için vazgeçtim.)
9/10
Devlet-i Aliyye - Tagayyür ve Fesâd (1603-1656)Halil İnalcık · İş Bankası Kültür Yayınları · 20141,161 okunma
·
1,231 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.