Dinin cemiyet içindeki terkipçi rolü, akıl ve ilmin tespit ve tayin ettiği gerekçelerle kıyaslanınca vahiy ve ilhamın yarattığı iman ve yakin heyecanını getirmeye muktedir olmadığı görülür. Onun için dünyanın her çağında akıl, insanlara çok az tesir etmiş, buna mukabil din, cemiyetleri topyekun yükseltip değiştirerek, kurduğu hayat sisteminden iradeli, seciyeli, feragatli kütleler meydana çıkarmıştır.