Cumhuriyet 29 Ekim’de mi ilan edildi?
*
Okullarda “belletilen tarih”e göre M.Kemal 28 Ekim 1923 akşamı Çankaya’da arkadaşlarına; “Yarın Cumhuriyet’i ilan edeceğiz” demiş ve ertesi günü de etmiştir.
Sanki daha evvel hiç Cumhuriyet’ten bahsetmemiş gibi…
Halbuki Viyana’da neşredilen “Neue Freie Presse” gazetesinin muhabirine verdiği bir mülakatta “Cumhuriyet’in ilan edileceğini” ifade etmişti.
Acaba 29 Ekim’den ne kadar evvel açıkladı bir tahmin edin…
2 gün?..
5 gün?..
10 gün?..
15 gün?..
20 gün?..
1 ay?..
Hiçbiri… Daha evvel… Tarihini verelim:
22 Eylül 1923!
29 Ekim nerede, 22 Eylül nerede…
Bahsi geçen gazetenin muhabiri bu haberi 26 Eylül’de Ankara’dan Viyana’ya bildirdi. 28 Eylül’de ise gazetede neşredildi ve aynı nüshada “Türkiye bir Cumhuriyet-M.Kemal Cumhurbaşkanı” başlıklı bir makale de yer aldı.[1]
Işte o makale ve haber:
*
[1] no’lu dipnot ile alakalı… 28 Eylül 1923 tarihli Neue Freie Presse gazetesinde neşredilen makale ve haber…
***
M.Kemal’in mülakatı ise aynı gazetenin 2 Ekim 1923 tarihli nüshasında neşredildi.[2]
*
M.Kemal’in [2] no’lu dipnotta bahsi geçen mülakatı…
***
Halbuki M. Kemal 15 Ocak 1923 günü yani Cumhuriyet’in ilanından takriben 9 buçuk ay evvel Eskişehir Mutasarrıflık Dairesinde yaptığı konuşmada Cumhuriyet’e karşı çıkmış ve o sırada Türkiye’nin idare şekli olan “Meclis hükümeti” sistemini şöyle savunmuştu:
“Bildiğimiz meşruti ve cumhuri hükümetler teşkilatı, kuvvetler ayrılığı esasına dayalı kabul edilmektedir. Biz kuvvetler birliği esasına dayanarak hükümet tesis ettik.”[3]
1 Mart 1923‘te yani Cumhuriyet’in ilanından takriben 8 ay evvel ise Meclis kürsüsünde yine “Cumhuriyet” şekline -tabiri caizse- burun kıvırarak mevcut “Meclis Hükümeti” sistemi için; “gelecekteki saadetimizi, şeref ve namusumuzu temin eder” demişti.[4]
*
M.Kemal’in [4] no’lu dipnotta bahsi geçen Meclis konuşması…
***
Kronolojiye yani hadiselerin tarih sıralamasına kısaca göz atalım:
15 Ocak 1923 ve 1 Mart 1923: “Cumhuriyet”i değil, “Meclis Hükümeti” sistemini savundu.
24 Temmuz 1923: Lozan imzalandı. (Istanbul Ingiliz işgali altında!..)
22 Eylül 1923: Yabancı muhabire Cumhuriyet’in ilan edileceğini açıkladı. (Istanbul hala Ingiliz işgali altında!..)
28 Eylül 1923: Haber gazetede neşredildi.
2 Ekim 1923: M.Kemal ile yapılan röportaj gazetede neşredildi.
2 Ekim 1923 yani aynı gün: Ingilizler Istanbul’u Ankara hükümetine teslim etti.
4 Ekim 1923: Ingilizler Istanbul’u terk etti.
29 Ekim 1923: Cumhuriyet resmen ilan edildi.
*
M.Kemal’in yabancı muhabire verdiği mülakatın Cumhuriyet ile alakalı bahsi 24 Eylül’de “Akşam” ve 25 Eylül’de “Vatan” gazetelerinde de haber oldu.[5]
.
**********
.
KAYNAKLAR:
.
[1] Neue Freie Presse Gazetesi, 28 Eylül 1923.
[2] Neue Freie Presse Gazetesi, 2 Ekim 1923.
[3] Atatürk’ün Bütün Eserleri, cild 14, 2. Baskı, Kaynak Yayınları, Istanbul 2007, sayfa 252.
Tafsilat için bakınız;
belgelerlegercektarih.com/2017/01/09/m-ke...
[4] TBMM Zabıt Ceridesi, Dönem 1, Cild 28, Içtima 1, 1 Mart 1923, sayfa 16.
[5] 24 Eylül 1923 tarihli Akşam ve 25 Eylül 1923 tarihli Vatan gazetelerinden naklen;
Ramazan Tosun, “Cumhuriyetin İlanında Kamuoyu”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl 2002, Sayı 12, sayfa 103.
.
**********
.belgelerlegercektarih.com/2021/10/28/cumh...
·
369 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.