Üretime geçişin insanın düşünüşü üzerindeki dördüncü etkisi, onu, doğayla düzenli ve sürekli etkileşimiyle, doğadaki neden-sonuç ilişkilerini kavrayabilecek konuma geçirmesi olmalıydı. Ama bu olmamış, bunun tam tersi olmuştur. İlkel tarımsal üretim koşulları içinde insanın düşünüşü erekselciliğe savrulmuştur.
Oysa insan, üretim etkinliği içinde