Nikolay Gogol ’a selam verdiği kitap olarak edebiyat camiasında nitelendirilen kitabıdır.
Sergey Aleksandroviç’in Stepançikovo köyünde yaşayan Albay amcasını ziyaret etmesi ile başlayan ve oldukça trajikomik olayların gelişeceğini göreceğiz. Fakat başlamadan önce ana karakterlerden bahsetmenin daha iyi olacağını düşündüm. Kitabın içerisine daldığımızda son sayfalara kadar ilk başta hissedeceğiniz karmaşayı bir nebze olsun hafifletmek isterim.
Albay Rostoanev; Stepançikovo Köyünde güzel bir miras kalan albay, emekliye ayrılır ve çocuklarıyla buraya yerleşir. Kendisini tanımlarsak; kendinden çok emin, erkeksi bir sağlık ve kuvvete sahip olduğunu hissettiriyor. Buna rağmen yumuşaklık, tatlılık ve benlik saygısından yoksun melek gibi bir yaradılışta sergiler. Kırk yaşında bir çocuk, coşkulu bir yaradılışa sahip, hep neşeli, bütün insanları melek sanan, bir başkasında kötü bir yanın olduğunu düşünmekten utanan, kendilerine yarattıkları güzel bir dünyada yaşayıp giden, uğranılan başarısızlıklarda da herkesten önce kendisini suçlayan olabildiğince temiz yürekli, dürüst bir insan.
General Krahotkin; kırk iki yaşında bir dulla evlenmeye itenin gerçek nedeni hiçbir zaman öğrenememiştir anlatıcı. Fakat kendisine bir bakıcının gerektiğini, zira sonraları, iihtiyarlığında onu her yandan saran hastalıkları daha o zamandan sezinlendiğini düşünenlerde vardı. Bilinen tek şey de evlilikleri süresince hiç derin bir saygı beslememişti karısına general. Her fırsatta alay etmişti onunla. Yarım yamalak bir öğrenim görmüştü, ama oldukça zekiydi. Ayırmadan herkesi küçümserdi. Prensip diye bir takıntısı yoktu. Herkesle, her şeyle alay ederdi.
Generalin Karısı(Albayın Annesi); bu güzel hanım efendi ellilerin başlarındadır. Saf ve batıl inançlı bir kadın üzerinde de hakimiyet kurulması kolaydır. Dini sömürüyede açıktır.
Foma Fomiç; Dostoyevski bu karakterde aşağılanmış egonun misilleme yapma dürtüsünün üstesinden gelme ihtiyacını vurgular, her önemli bölüm bir şekilde bağışlama veya hatta merhametten yoksun olacak kadar bencil bir egoizim tahribat ve öfkesinin zapt etmeye çalışılmasının sonuçlarını açığa çıkarır. Ne zaman ki general vefat etti o zaman bütün her şey değişim göstermeye başladı.
Sergey Aleksandroviç(Anlatıcı); Albay’ın yeğeni, onun yetiştirdiği ve yakın zamanda St. Petersburg Üniversitesi’nden mezun olmuş bir genç tarafından anlatılıyor bütün olanlar.
Albay Rostanev’e Stepançikovo köyü miras kalır. Belli bir varlığa ulaşması ile görevden ayrılmış ve çocuklarıyla buraya yerleştiği dönemde; Albay asteğmenken evlenen annesinin ikinci kocası da vefat etmişti. Albay uzun uğraşlar sonucunda annesi ve Foma Fomiç’in de yanına yerleşmesi ile başlayan olaylar; Foma’nın Albay’ı rahatsız etmek ve utandırmak için icat ettiği araçlarla, maharetli bir huysuzlukla ki hepsi aynı zamanda eski uşağın doyumsuz kibrini ortaya çıkarmak için yürütülen plandır. Plana ciddi ölçüde entrika dahildir, bunlar Albay’ın Tatyana İvanovna ile evlenmeye zorlamak isteyen Foma ve Generalin karısı tarafından düzenlenir. Aslında ilk evliliğinden olan iki çocuğunun öğretmeni Nastasya’ya aşıktır. Albay’ın bu eğiliminin farkında olan Foma ve Generalin karısı onu uzaklaştırmak amacıyla Nastasya’ya acımasızca eziyet ederler ve Albay başlanıçta genç yeğeni Sergey’in onayını da alırsa Nastasya için müstakbel eş adayı olarak Stepançikovo’ya davet eder. Ne var ki o sahnede görünür görünmez durum netlik kazanır ve anlatıcı dayısının komploculara karşı çıkarak Nastasya ile evlenmesi için bastırır.
Sonuç olarak, Foma Albay’ı insan içinde genç kadını baştan çıkarmak ve ahlakını bozmakla itham ederek nihayet çok uzağa gidince ortaya çıkar. Bu Nastasya’nın itibarının lekelenmesine kızmış cefakar Albay için bile çok fazladır; Foma Fomiç’i cam kapıdan evin dışına atar. Sırtı yere gelmeyen Foma yara bere içinde ve hırpalanmış olarak ama artık tavrını değiştirmesi gerektiğini fark edecek kadar azarlanmış bir halde kısa sürede geri döner. Bu sayede uzun zamandır rızası varmış gibi davranarak evliliği kutsar ve eskisi gibi yapmacık tavırlarını, vaaz vermelerini ve bağırıp çağırmalarını devam ettirsede nihayet çizilen çizgiyi aşmamaya dikkat ederek mutluluk içinde yaşar. Nastasya kocasının küçük düştüğünü görmek istememiş ve bunda direnmiştir.
Dostoyevski Stepançikovo Köyü’nü ‘canı ve kanı’yla yazdığını söylediğinde gerçekleri dile getirdiğini görüyoruz. Sibirya yıllarınınn önemli sanatsal sonuçlarından bazılarının yansıtıldığını, Dostoyevski’nin insan karakterinin irrasyonel derinliklerinde ki pişmanlık ve öfkesinin çileden çıkaran gücüne dair yoğun algısını ortaya çıkaran Foma Fomiçte belirgindir. Çünkü Yefimov’da sadece Romantik egonun bir sapkınlığı olarak sunulan şey, burada yaygın bir insan potansiyeli olarak sunulmuştur. Kim bilir, kaderin ezdiği bu yersiz yurtsuzların, soytarılarınızın, meczuplarınızın bazılarında gurur küçülmekle yol olmuyor da sırf bu küçülmeyle, yoksullukla, çevresindeki pislikle küçülen kişiliğinin düzme, başlangıçta bozulmuş, kokuşmuş duygusudur belki daha da çoğalır. Dostoyevski’nin silinmeyen bir esir kampı hatıralarından da türemiştir.
