B. Müttefiklerin İstekleri ve Sonuçları:
1. Askerden Arındırılmış Bölge: (Müttefik istekleri): Türkiye'nin Trakya sınırının her iki tarafında 30 kilometrelik bir askerden arındırılmış bölge olmalıdır. Ayrıca Boğazların her iki yakasında genişliği değişecek şekilde bir şeridin askerden arındırılması gerekir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye Boğazların her iki yarısının silahsızlandırılmasını kabul etmiştir. Barış döneminde Karadeniz'deki en güçlü donanma kadar savaş gemisinin Boğazlardan geçebilmesini de kabul etmiştir. (Sonuç): 24 Temmuz 1923 günü imzalanan "Trakya Sınırına İlişkin Sözleşme"nin 1. maddesi ile Türkiye'nin Yunanistan ve Bulgaristan ile olan sınırlarının her iki yanındaki 30 kilometrelik bir şeridin askerden arındırılması, bu şerit üzerinde hiçbir ülkenin uçağının uçamayacağı hükmü karara bağlanmıştır.
2. Türkiye'den İstenecek Savaş Tazminatı: (Müttefik isteği): Fransa, Ingiltere ve İtalya'nın Türkiye'yi işgal ettikleri dönemde yapmış oldukları giderler Türkiye tarafından üstlenilmelidir. Bu rakam Müttefiklerce 15 milyon altın lira olarak talep edilmiştir. Türkiye'nin Yunanistan'dan istediği
savaş tazminatını ise reddetmişlerdir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye bu isteğin Mondros Mütarekesi hükümlerine dayandırıldığını, ancak Türkiye'nin Lozan'da Mudanya Mütarekesi'ne göre bulunduğunu, bu yüzden bu isteği hiçbir şekilde görüşemeyeceği cevabını vermiştir. Ancak Türkiye, süreç içinde kendisinin Yunanlılardan istediği tazminat talebinin Müttefiklerce taahhüt altına alınması karşılığında Müttefik devletler vatandaşlarının zararlarını ödemeye hazır olduğunu bildirmiştir. (Sonuç): Türkiye ve Müttefikler savaş tazminatlarından karşılıklı olarak vazgeçmeyi kabul etmişlerdir. Yunanistan, neden olduğu yıkımdan doğan zararları onama yükünü kabul etmekle birlikte Türkiye bu konudaki isteğinden vazgeçmiştir. Buna karşılık ise Lozan Antlaşması ile aynı gün düzenlenen ek bir protokol ile Karaağaç Türkiye'ye bırakılmış ve burada yaşayan Rumlar da mübadele kapsamına sokulmuştur.
3. Ege Adaları: (Müttefik isteği): Lozan'daki İngiliz muhtırasının "Ege Adaları" başlıklı 5. maddesine göre "Türkiye bütün bu adaları Müttefiklere bırakacak, bu konuda kararı Müttefikler verecekler." Bu doğrultuda Müttefikler, Türkiye'nin bütün Ege Adaları'nı bırakmasını istemiştir. Yunanistan, nüfus çoğunluğunun Rum olması nedeniyle İmroz Adası'nın kendisine verilmesini istemiştir. Süreç içinde Ingiltere, Bozcaada'yı Türkiye'ye bırakmayı kabul etmiş, ancak İmroz Adası'nın Yunanistan'a bırakılmasını istemiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye, bunu kabul etmeyerek İmroz, Bozcaada, Semadirek ve Meis adalarının kendisine bırakılmasını istemiştir. (Sonuç): Tavşan Adaları, İmroz ve Bozcaada Türkiye'ye bırakılmıştır. Semadirek Yunanistan'a, Meis de İtalya'ya bırakılmıştır.
4. Mübadele: (Müttefik isteği): Müttefikler Türkiye ile Yunanistan arasında bir nüfus mübadelesi yapılmasını istemiştir. Ayrıca Batı Trakya Türklerine karşılık İstanbul'daki Rumları mübadele dışında bırakmayı istemişlerdir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye nüfus mübadelesine karşı çıkmamıştır. Ancak mübadelenin İzmir ve İstanbul dahil olmak üzere Türkiye'nin bütün Rum nüfusunu kapsamasını istemiştir. Türkiye daha sonra bu konuda yumuşamıştır. (Sonuç): 30 Ocak 1923 tarihinde Yunanistan ve Türkiye arasında imzalanan "Yunan ve Türk Halklarının Mübadelesine İlişkin Sözleşme ve Protokol "un 2. maddesine göre mübadelenin, Batı Trakya'da oturan Müslümanları ve İstanbul'da oturan Rumları kapsamamasına karar verilmiştir.
5. Kapitülasyonlar: (Müttefik isteği): Müttefikler kapitülasyonları başka bir adla devam ettirmek istemişlerdir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye kapitülasyonların, başka bir adla da olsa devam etmesine kesinlikle karşı çıkarak kapitülasyonların tamamen kaldırılmasını istemiştir. (Sonuç): Lozan
Antlaşması ile kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır.
6. Boğazlar Konusu: (Müttefik isteği): Müttefikler esas olarak geçiş serbestisi istemiştir. Ayrıca bir Boğazlar Komisyonu gözetiminde Boğazların her iki yanındaki bir şeridin askersizleştirilmesini talep etmiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye, Rusya-Ukrayna ve Gürcistan'ın teklifine yakın bir görüşle, Boğazların ve Marmara Denizi'nin bütün devletlerin (ticari) gemileri için savaş ve barışta serbesti, Türkiye dışındaki devletlerin savaş gemilerine ve hava kuvvetlerine kapanması ve kıyıların Türkiye'nin istediği şekilde askeri tahkimi biçimindeki bir düzenleme önermiştir. Ancak zaman içinde bu sert tavrını yumuşatmıştır. Ayrıca Türkiye Marmara Denizi'nin "Boğazlar" kapsamından çıkartılmasını istemiştir. Türkiye, askerden arındırmayı kabulü karşılığında, Türkiye'nin güvenliği konusunda taraf devletlerin siyasal bir garanti vermesini istemiştir. Türkiye, Boğazlar Komisyonu'na Yunanistan'ın temsilci vermesini de kabul etmemiştir. (Sonuç): 24 Temmuz 1923 günü imzalanan "Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme" ile Türkiye, genel olarak serbest geçiş esasını kabul etmiştir. Boğazların her iki yakasında genişliği değişecek şekilde bir şeridin askerden arındırılmasına karar verilmiştir. Marmara Denizi, "Boğazlar" terimi kapsamında kabul edilmiştir. Boğazlar Komisyonu'na Yunanistan'ın da üye vermesi kabul edilmiştir.
7. Boğazlar Komisyonu ve Görevleri: (Müttefik isteği): Müttefikler, Boğazların yönetimi ve denetimi için bir komisyon kurulmasını istemişlerdir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye Boğazlar Komisyonu'nun varlığını kabul etmiş, ancak bu komisyonun sadece Boğazlardan geçişlere ilişkin hükümleri denetleme yetkisi olmasını istemiştir. Türkiye'nin, geçişi denetleyecek bir Boğazlar Komisyonu'na karşı çıkmamasının nedeni, bu konuda Boğazlarda Sovyet Rusya ile karşı karşıya kalmak istememesidir. (Sonuç): Lozan Antlaşması'na ek olarak 24 Temmuz 1923'te imzalanan "Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme" ile bir "Boğazlar Komisyonu" kurulmuştur. Sözleşmenin 14. maddesinde komisyon için, "Savaş gemilerinin ve askeri uçakların geçişine ilişkin hükümlerin gereği gibi göz önünde tutulup tutulmadığına bakmakla görevli olacaktır" hükmü yer almıştır. Buna karşılık Müttefiklerin askerden arındırılmış bölgelerle ilgili denetleme yetkisi, Boğazlar Komisyonu'nun yetkileri arasına konulmamış, "Boğazlar Rejimine İlişkin Sözleşme"nin 18. maddesinde "askerden arındırılmış bölgelerin güvenliği tehlikeye düşecek" olduğunda alınacak tedbirlerin kararlaştırılması yetkisi Milletler Cemiyeti'ne bırakılmıştır. Böylece askerden arındırılmış bölgenin denetim yetkisi doğrudan Müttefiklere bırakılmamıştır.
8. Yabancı Şirketlere Ayrıcalıklar: (Müttefik isteği): Müttefikler, hukuken Türk uyruklu olan yabancı şirketler için tazminat istemiştir. Özelikle bazı Fransız şirketlerinin çıkarlarını gözetmek için antlaşmaya madde koydurmaya çalışmışlardır. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye yabancı şirketlere ayrıcalık vermeyi reddetmiştir. Buna karşılık bu şirketlerin Türk hükümetine başvurabileceklerini belirtmiştir. Ismet Paşa'ya verilen 14 maddede yabancı şirketler için "Yasalarımıza uyacaklardır," hükmü yer almıştır. (Sonuç): Lozan Antlaşması'na ek olarak imzalanan "Osmanlı İmparatorluğu'nda Birtakım Ayrıcalıklara (İmtiyazlara) İlişkin Protokol ve Bildiri"nin 1, 2 ve 7. maddelerine göre, Osmanlı hükümeti ile 29 Ekim 1914'ten önce yapılmış bazı sözleşmelerin geçerli olacağı ve Türkiye'nin bu ayrıcalık sözleşmelerine onay vermeme durumunda bir tazminat ödemesi gerekeceği hükme bağlanmıştır.
9. Müslüman Olmayanların Askerliği: (Müttefik isteği): Müslüman olmayanların askerlik yapmaması istenmiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye bu isteği reddetmiştir. (Sonuç): Türkiye'de Türk vatandaşı olan ama Müslüman olmayanların askerlikten muaf tutulmaları kabul edilmemiştir. Sadece Türkiye'de yaşayan Müttefik uyruklu kişilerin askerlik yapmamaları kabul edilmiştir.
10. Yabancı Okullar: (Müttefik isteği): Yabancı okulların eski ayrıcalıklarıyla Türkiye'de kalmasını istemişlerdir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye, kendi kanunlarına uymaları, belli şartları kabul etmeleri halinde kalabileceklerini belirtmiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması ile Türkiye, yabancı okulların Türkiye'de kalmasını, Müslüman olmayan diğer azınlıkların da okul kurmak, yönetmek, denetlemek ve buralarda kendi dillerini serbestçe kullanmak, ilkokullarda anadilleriyle öğretimde bulunmak hakkını kabul etmiştir. Ancak, bu yabancı okullarda Türkçenin zorunlu olmasını, bu okulların Türk Maarif Vekâleti müfettişlerince teftiş edilmesini ve müdür yardımcılarından birinin Türk olmasını kabul ettirmiştir.
11. Ermeni Yurdu (Müttefik isteği): Özellikle Amerikan heyeti Anadolu'da Ermenilere bir yurt verilmesi için mücadele etmiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye, toprakları üzerinde bir Ermeni yurdunu kesinlikle reddetmiştir. İsmet Paşa'ya verilen 14 maddelik talimatnamenin ilk maddesinde "Doğu Sınırı" tarif edilirken "Ermeni Yurdu söz konusu olamaz, olursa görüşmeler kesilir," denilmiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması'nda Türkiye sınırları içinde bir Ermeni Devleti'ne yer verilmemiştir.
12. Azınlık Örgütü: (Müttefik isteği): Bağımsız bir örgütün azınlıkları koruması ve denetlemesi istenmiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye bunu reddetmiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması'nda buna ilişkin bir madde yoktur.
13. Azınlık Mahkemeleri: (Müttefik isteği): Müttefikler, azınlıkların Türk kanunlarına tabi olmamasını, onların yargılanacağı mahkemelerde yabancı hâkimlerin de olmasını istemiştir. Türkiye'nin buna karşı çıkması üzerine en azından bir geçiş dönemi için 1srar etmişlerdir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye bu istekleri reddetmiştir. Buna karşılık adliyenin düzenlenmesi sürecinde tarafsız danışmanlar çağrılabileceğini kabul etmiştir. Ayrıca Türkiye, kapitülasyonların geçici de olsa bir süre daha sürmesi anlamına gelecek bir geçiş dönemi önerisini de reddetmiştir. (Sonuç): Azınlıkların, "Malları, hakları ve çıkarları bakımından Türkiye'de ülke kanunlarının ve makamlarının en tam ve sürekli korumasından yararlanacaklardır," maddesi ile ayrıcalıklı konumları kabul edilmemiştir. Müttefik devletlerin uyruğu olan kişilerin, bu ülkelerdeki Türk uyruklu kişilerle eşit olarak, ülke uyruklarıyla aynı şartlar altında bulundukları ülke mahkemelerine başvuracakları hükme bağlanmıştır.
14. Müslüman Azınlıklar: (Müttefik isteği): Müttefikler Türkiye'de bir de "Müslüman azınlık" kategorisi oluşturmaya çalışmışlardır. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye sadece "Müslüman Olmayan Azınlıklar" ya da "Hristiyan Azınlıklar" deyiminin kullanılabileceğini belirtip "Müslüman azınlık" tabirini reddetmiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması'nda "Müslüman Azınlık" kavramı yer almamıştır.
15. Genel Af: (Müttefik isteği): Türkiye'nin bir genel af ilan etmesi istenmiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye bunu kabul etmiştir. Ancak içişlerine müdahale görüntüsü vereceği için bu konuda antlaşmaya madde konulmamasını istemiştir.Buna ek olarak Türkiye genel aftan yararlanamayacak 150 kişiyi belirlemek istemiştir. (Sonuç): 150 kişi Türkiye'de ilan edilecek genel af dışı kalmıştır. (Bu kişiler "Yüzellilikler" olarak anılacaktır.) Buna ek olarak genel af konusu Türkiye'nin istediği gibi Lozan Antlaşması'na dahil edilmemiş, ayrı bir beyanname ile düzenlenmiştir.
16. Patrikhane: (Müttefik isteği): Fener Rum Patrikliği'nin Türkiye'de kalması istenmiştir. Ayrıca şahsın hukuku ve aile hukuku alanlarında Türk mahkemelerinin değil Patrikhane'nin yargılama yetkisine sahip olması istenmiştir. Venizolos, bir şer'iat ülkesi olan Türkiye'nin Müslümana Müslüman hukuku, Hristiyana Hristiyan hukuku uygulamasını istemiş, yani "çok hukukluluk" talep etmiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye görünüşte Patrikliğin Türkiye dışına çıkmasını istemiştir. (Atatürk açıkça Fener Rum Patrikliği'ni fesat ve hıyanet yuvası olarak adlandırıp bu kurumun doğal yerinin Yunanistan olduğunu belirtmiştir.) Ancak Türkiye'nin bunu bir pazarlık unsuru olarak kullanmak amacıyla bu istekte bulunduğu anlaşılmaktadır. İsmet Paşa, Türkiye'de vatandaşlar arasında din ayrımı yapılmadığını söyleyerek "çok hukukluluk" isteğini reddetmiştir. Türkiye, patriğin siyasi ve idari yetkilerinin kaldırılmasını istemiştir. (Sonuç): Fener Rum Patrikliği Türkiye'de kalmıştır. Bu aslında Türkiye'nin de istediği bir durumdur. Patrikliğin sadece ruhani yetkileri kalmış, siyasi ve idari yetkileri kaldırılmıştır.
17. Çanakkale'deki İtilaf Devletleri Mezarlıkları: (Müttefik isteği): Müttefikler, Gelibolu Yarımadası'ndaki kendi askerlerine ait mezarlıkların mülkiyetini istemiştir. Yine Ingilizler, Arıburnu savaş alanındaki mezarlıkların kendilerine verilmesini istemiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye mezarlık topraklarının mülkiyetinin Müttefiklere ait olmasını reddetmiştir. (Sonuç): Lozan Antlaşması'nda "Mezarlıklar" başlığı altında yapılan bir düzenleme ile Türk bağımsızlığına zarar vermeyecek biçimde Müttefik devletlerin askerlerine ait mezarlıklar -mezarlık dışında başka hiçbir amaçla kullanılmamak şartıyla- bu ülkelerin kullanımına bırakılmıştır. Buna ek olarak Ingiliz hükümetine Gelibolu Yarımadası'nın Arıburnu bölgesinde Lozan Antlaşması'na ekli haritada özel olarak gösterilen bir bölge -yine mezarlık dışında başka hiçbir amaçla kullanılmamak üzere- mezarlık olarak bırakılmıştır. Bu haklar karşılıklılık esası içerecek biçimde Müttefikler tarafından Türkiye'ye de tanınmıştır.
18. İtalyan Vatandaşı Olacak Türkler: (Müttefik isteği): İtalyanlar, Türkiye'den 2500 aile reisinin İtalyan vatandaşlığına geçmesini istemiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye bu sayıyı 1000 kişi ile sınırlamak istemiştir. (Sonuç): Bu sayı 1500 kişi olarak kabul edilmiştir.
19. Musul: (Müttefik isteği): Musul'un Türkiye'ye bırakılmaması, anlaşmazlık sürerse Milletler Cemiyeti'nin hakemliğine başvurulması istenmiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye Musul'un kendisine verilmesini isteyerek, sorunun Milletler Cemiyeti'ne gitmesini kabul etmemiştir. (Sonuç): Musul Türkiye verilmediği gibi Milletler Cemiyeti'ne götürülmüş, sonuçta kaybedilmiştir.
20. Medine Hazinesi: (Müttefik isteği): Lord Curzon ve Andrew Ryan, I. Dünya Savaşı'nda Medine kahramanı Fahreddin Paşa'nın Hz. Peygamber'in türbesinden getirdiği kutsal emanetlerin Araplara verilmesini istemiştir. (Türkiye'nin cevabı): Türkiye bu isteği reddetmiştir. (Sonuç): Lozan'da bu konuda hiçbir hüküm yoktur.
Sayfa 464 - İnkılap YayınlarıKitabı okudu
·
292 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.