TOPRAK ANA VE DOURGANLIK
Yer Hiyerofanilerinin Yapısı
Hiyerofani (Hierophany): Yunanca hieros, kutsal; phain ise göstermek anlamına gelmektedir. lâhînin veya kutsalın özellikle kutsal bir yerde, nesnede veya durumda tezahür etmesi, belirmesi, ortaya çıkmasıdır. Bu terim genellikle Eski Yunanda, Orta Dou’da ve özellikle Kitabı Mukaddes kaynaklı metinlerde tanrının ve tanrıların görünmesini ifâde etmek için kullanılmıtır.69
Mircea Eliade eserlerinde Toprak Ana’yı ilerken genelde yeryüzünü ikiye ayırmı, hiyerofanileri de yer üstü ve yer altı hiyerofanileri olarak incelemitir. Daha sonra da bu hiyerofonilerle kadının dourganlıı arasındaki benzerlikler üzerinde durmutur.
2.1.1. Yer Üstü Hiyerofanileri, Kadın ve Dourganlık
Eliade’a göre ilkel insan topraı, yer üstü ve yer altı olarak ikiye ayırır; buna ramen o, altı ve üstüyle bir bütündür ve her haliyle dourgandır. Yer, arkaik zihniyet için önemli ve kutsaldır; onun dinsel anlamda ne zaman kutsal olmaya baladıı bilinmemekle beraber insanların göçebe yaamdan yerleik yaama geçmeye baladıkları zamanlarda kutsallamaya baladıı varsayılmaktadır. O, ne zaman kutsallamı olursa olsun, önemli olan yer üstündeki her eyin bir bütün oluudur. Yeryüzü çevresindeki sularla, talarla, aaçlarla, gölgelerle bir bütündür. Dolayısıyla taıdıklarıyla ve hayat verdikleriyle bir varolu kaynaıdır.70
nsanlar farklı zamanlar ve zeminlerde farklı eylere deer vermi daha önce deer verdikleri nesneler sonra önemini yitirmitir. Topraın da kutsal bir deer kazanmaya balaması, göçebe yaamdan yerleik yaama geçilmeye balamasıyla yani
tarımın kefiyle olmutur. Paleolitik devirle* beraber balayan tarım, avcıların yaantısında yeni bir sayfa açmıtır. O zamana kadar hayvan dünyasıyla, dinsel nitelikteki bir iliki var olmasına ramen, paleolitik çala beraber bu ilikinin yerini insan ile bitkiler ve özellikle toprak ile insan arasındaki mistik bir dayanıma almıtır. Bu çaa kadar hayatın özünü avcılıa balı olarak kemik ve kan olutururken artık bu deerleri sperm ve bitki tohumu temsil edecektir. Ayrıca kadın ve diinin kutsallıı ilk sırayı alır. Çünkü topraı ekip biçen kadındır ve bitkilerin evcilletirilmesinde etkin rol oynadıı için tarlaların sahibi odur. Bu durum kadınların toplumsal konumunu yükseltip anayer gibi özgün kurumlar yaratır. Anayer statüsünde koca einin yanında oturmak zorundadır. Toplumdaki ekonomik faktörlerin deimesi, beraberinde sosyal deiiklikleri de getirmektedir. Bu beklenen bir hadisedir. lkel toplumlarda da bu gerçeklie rastlanmaktadır. Avcılıkla uraan toplumlarda babaerkil aile tipi görülürken, tarıma geçmi toplumlarda anaerkil aile tipi görülmeye balamıtır.71
Aile tipinde görülen deime ile güç ve yaantı tarzındaki deime arasında bir paralellik göze çarpmaktadır. Bu paralelliklerden birisi topraın bereketi ile kadının dourganlıı arasında görülmektedir. Kadın topraın nasıl ilendiini bildiinden dolayı yaratmanın sırrını da bilir. Bu nedenle kadın toprakla özdeletirilir. lerleyen tarihlerde sabanın kefi ile beraber yukarıda bahsedilen toprak dourganlıı ile kadın arasındaki paralellik farklılamı, bu kez tarım çalıması cinsel birleme ile özdelemitir.72
Aslında kadının ve ananın kutsallıı, paleolitik çada da bilinmesine ramen tarımın kefi, onun gücünü hissedilir ölçüde artırmıtır. Cinsel hayat kutsal görülmeye balanmı, bu cinsellikle mucizevi bir ekilde yaratılı inanıı iç içe girmitir. Meselâ partenogenez∗ kutsal evlilik, ritüel ve örfî cinselliin dinsel niteliini farklı düzeylerde ifade eder. Binlerce yıl Toprak Ananın partenogenez yoluyla tek baına dourduuna inanıla gelmitir.73
Eliade üremenin fizyolojik özelliklerini kefetmeden önce, kadının gebe kalmasını çok farklı ekilde açıklamıtır. Kadının karnına giren cenin, bu süreçten önce maaralarda, yarıklarda, kaya kovuklarında yaamaktadır. Bu üremede babanın rolünün
* Tarih öncesi çaların en eski zamanı olup, Kabata, Yontma ta ve Cilalı ta devri olmak üzere üç devreye ayrılmaktadır.
olmadıına inanılır. Çou inanıa göre, cenin anne rahmine dümeden önce suda, kristallerde, talarda, aaçlarda yaar, geliiminin belli bir döneminde kadının yaadıı ortamda bulunan bir nesne ile ya da bir hayvanla teması sonucu, ceninin anne karnına girdii düünülmektedir. Baba yalnızca sosyolojik olarak çocukların babasıdır. nsanlar anne tarafından birbirine balıdır. Örnein, Ermeniler çocukların yer altından geldiine inanırlar. Altay halkları topraı bir canlı gibi düünmü, bundan dolayı onun üzerindeki otların yolunmasını, topraın acı çekmemesi için yasaklamılardır. Hatta Çeremistler bu konuda daha ileri giderek topraın acı çekeceini düünmüler ve üzerine oturmayı bile yasaklamılardır. Bu tür inançların kökeninin tarihi eski olup tarıma balı toplumlarda görülmektedir. Bu inançlarda ve yasaklarda bazı hususlar dikkat çekicidir.74
Eliade arkaik insanın kadının üretkenliinde, babanın rolünün olmadıına inandıını, kadının dourganlıında, döllenmeden üreme olduunu söylerken, kozmozda bulunan ceninin, anne karnına geçerek kadının rahminde büyümeye baladıını, babanın sadece sosyal olarak çocukların babası olduunu söylemektedir. Fakat burada bir problem göze çarpmaktadır. Kadın yine tam anlamıyla kendi baına dourgan deildir. Çünkü cenin yine dıarıdan gelmektedir. Kozmozda yaayan henüz anne karnına girmemi ceninin kökenini ata ruhları oluturmaktadır. 75
·
56 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.