İrade Terbiyesinin Yüz Yılı Aşan Hikâyesi yahut "Cemil Meriç Hangi İrade Terbiyesini Tavsiye Etti?”
Son yıllarda kitapçı raflarını süsleyen bir eser okurların dikka tini epeyce çekti. Bu, önde gelen bir siyasetçinin hatıratı, po püler bir tarihçinin monografisi veyahut da tartışmalı sözlere imza atmış bir romancının yeni çıkan bir eseri değildi. Aksi ne bu, ilk olarak günümüzden tam 130 yıl önce basılan Jules Payot’nun İrade Terbiyesi (VEducation de la Volonte) başlıklı eseriydi. Türk yayıncılık piyasası, ilk defa 1893’te neşredilen bu eseri adeta “yeniden keşfetmiş” ve uzun bir aradan son ra defalarca basma başarısı gösterebilmişti. Kitabın bu kadar tutulmasının sebeb-i hikmeti, Cemil Meriç’in Bu Ülke deki şu sözleriydi: “Kaderimi tayin eden bir başka kitap da İbra him Ethem’in Terbiye-i İrade başlıklı eseridir. Disiplin içinde çalışmayı bu kitaptan öğrendim.” Bu iki kısa cümle kuvvetli bir itici güç oluşturmaya yetmiş ve 2010’lu yıllardan itibaren birçok yayınevi Payot’nun eserini “Cemil Meriç’in tavsiyesi” mottosuyla sayısız defa basmıştı. Oysa Meriç’in tavsiyesi ga yet açıktı; o, Payot’nun değil, Ethem’in ilk baskısını 1909’da yapan Terbiye-i İrade sini (bundan sonra İrade Terbiyesi) öneriyordu. Kitabı basanlar ise bu küçük (!) ayrıntıyı herhal de irdeleyip teyit etme gereğini pek hissetmemiş ve pek çok
"i 9
kütüphane kataloğunda sehven yer alan “Ethem’in yalnızca Payot’nun yazdığı eserin mütercimi olduğu” bilgisiyle iktifa etmeyi yeterli görmüştü. Bu mukaddime, hem söz konusu yanlışı düzeltmeyi hem de İrade Terbiyesinin müellifi Dr. Et- hem’in hüviyetini ilk kez ortaya koymayı hedeflemektedir.
Birçok kütüphane kataloğunda yer bulan iddianın aksine, Dr. Ethem’in İrade Terbiyesinin tercüme değil, telif olduğu konusunda hiçbir şüphe yoktur. Nitekim Ethem, eserinin gi rişinde bu meseleye kayda değer bir yer ayırır. Eseri kaleme alma sebebini açıklarken irade terbiyesi çalışmalarının tarihi ne değinip Payot’nun kitabını, “gerek neşrediliş tarihi gerekse ilmi kıymeti itibariyle birinci” sıraya koyar. Aslında ilk başta bu kitabı çevirmeyi düşünmüş, fakat birtakım sebeplerden ötürü “aynen tercüme etmeyi münasip görmeyerek” vazgeç miştir. Bu sebeplerin en mühimi, Payot’nunkinde bulunma yıp daha sonra neşredilen bazı çalışmalarda yer bulan, irade terbiyesi hakkında mühim birtakım hususları ihmal etmek istememesidir. İkinci mühim sebep, Payot’nun eserini bil hassa üniversite öğrencilerine yönelik yazmış olmasıdır. Oysa Dr. Ethem başta gençler olmak üzere “bütün insanlara hitap etme” arzusundadır. Üçüncü sebep ise Batı’nın bu konuda ki bilimsel müktesebatım bir bütün olarak Doğu’ya nakletme isteğidir. Bu minvalde o, irade terbiyesine dair mevcut yön temleri sentezleyip “yegâne bir usûl ortaya koymayı” hedef lemiştir. Bir diğer sebep de Dr. Ethem’in uzun yıllar alakadar olduğu irade terbiyesine dair görüş ve düşüncelerinin kaybol masını engelleme niyetidir. Buna binaen o, bir başka yazarın fikirlerini kopyalamaktansa kendi mülahazalarını da aktara bileceği bir eser yazmayı yeğlemiştir. Son olarak, Dr. Ethem, eserinin sadece Osmanlfda değil, bütün ilim âleminde irade terbiyesinin geldiği güncel noktayı gösterecek “derli toplu bir özet” olmasını arzulamıştır. O, tercümeden vazgeçip telife yönelmekle birlikte Batfdaki irade terbiyesi literatüründen çok büyük oranda etkilenmiş ve başta Jules Payot olmak üze-
10 r
:-£.
&
re Theodule Ribot, Antonin Eymieu, Paul Dubois, Frederic Paulhan, Emile Levy ve Paul Doumer gibi yazarlardan geniş alıntılar yapmıştır.
34 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.